Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Wojska ate�skie pod wo
dz� Thrasybulosa i Thrasyllosa opowiedzia�y si� po stronie samijskiego
ludu i wtedy w�a�nie dosz�y ich wyolbrzymione wie�ci o okrutnych poczy-
naniach Czterystu w Atenach. Ustanowili wobec tego w�asne w�adze de-
rnokr atyczne, w brali nowych strateg�w, w�r�d nich r�wnie� Thrasybulosa ;a
y
i Thrasyllosa, oraz pot�pili Czterystu. Wys�annicy tych ostatnich dowie
dzieli si� o wszystkim w czasie swojego pobytu na Delos, postanowili wi�c
od�o�y� podr� na Samos. Tutaj za� demokraci odwo�ali z wygnania Alki-'
biadesa; by� to wniosek Thrasy bulosa, kt�ry ci�gle jeszcze wierzy�, �e wy--
gnaniec dysponuje zlot.em Tissafernesa. Mianowany od razu strategiem, .
Alkibiades znajdowal si� ju� na Samos, kiedy przybyli tu wreszcie po' '
s�owie Czterystu. Usi�owali oni wywrze� dobre wra�enie zapewniaj�c, �e
�olnierze z wojsk na Samos b�d� r�wnie� po kolei nale�e� do Pi�ciu Ty-
si�cy. Gdyby nie interwencja Alkibiadesa, zostaliby na miejscu uwi�zieni '
vmgarcma w Htenacn
481
i ca�a flota ruszy�aby na Ateny. On sam sformu�owa� odpowied� dla pos��v :
za��da� zast�pienia Czterystu demokratyczn� Rad� Pi�ciuset, ale nie zg�o-
sil zastrze�e� przeciw ustanowieniu Pi�ciu Tysi�cy, pod warunkiem, �e
Ateny b�d� oszcz�dza� i przy�l� pieni�dze dla floty. W pa�stwie ate�skim
b -1 teraz dwa pa�stwa: Rada Czterystu w Atenach dysponowa�a fundu-
szami. a demokracja na Samos rozporz�dza�a prawie ca�� flot�. Zapobiega-
jyc wojnie domowej mi�dzy nimi, Alkibiades odda� ojczy�nie najwi�ksz�
przvs�ug� w swoim �yciu.'='
Kied pos�owie Czterystu przywie�li do Aten odpowied� Alkibiadesa,
odnios�a ona oczekiwany skutek. Umiarkowani, z Theramenesem i Aristo-
kratesem na ezele, zacz�li �mielej nalega� na powolanie Pi�ciu Tysi�cy ,
nie tyle dzia�aj�c pod wp�ywem jakich� politycznych koncepcji, ile raczej
zdaj�c sobie spraw�, �e dni oligarchii s� policzone i �e ci, kt�rzy obal�
Czterystu. mog� zosta� przyw�doarni nowych rz�d�w demokratycznych.
Skrajni oligarchowie zdecydowali si� teraz otv ,orzy� bramy miasta Spar-
tanom na jakichkolwiek mo�liwych do przyj�cia warunkach. Ich pierwsi
pos�owie nie dotarli w og�le do Sparty, wpadli bowiem w r�ce za�ogi pa�-
stwo ego statku "Paralos", kt�ra ich uwi�zila i przekaza�a ludowi w Ar os.
W sk�ad drugiego poselstwa weszli przyw�dcy ate�skiej oligarchii, Anti-
fon. Pejsandros, Frynichos i inni. W czasie ich nieobecno�ci pozostali Pks-
tremi�ci umacniali po�piesznie Eetionej�, cypel, z kt�rego nawet niewielki
cddzial m�g� panowa� nad wjazdem do Pireusu. Po powrocie pos��w za-
bito Frynichosa na ate�skiej agorze, a we wrze�niu 411 r., kiedy flota pe-
�oponeska pojawi�a si� w Zatoce Saro�skiej i najecha�a Egin�, Aristokrates
i Theramenes, zapewniwszy sobie poparcie wi�kszo�ci hoplit�w, zdo�ali
zburzy� fort na Eetionei bez krwawego starcia ze zwolennikami Cztery-
stu.=lU
Po��czone w jeden system fortyfikacje miasta zajmowa�y teraz dwie
armie, skrajni oligarchowie -Ateny, umiarkowani za� -Pireus. W obli-
czu nieprzyjaciela tak bliskiego na l�dzie i morzu powo�ano ,,rejestrato-
r w". kt�rzy mieli u�o�y� list� Pi�ciu Tysi�cy, oba stronnictwa zgodzily
si� te� odby� Zgromadzenie w teatrze Dionizosa i szuka� wsp�lnie dr�g
porozumienia. W-wyznaczonym dniu nadesz�a ednak wiadomo��, �e flota
p j
eloponeska zbli�a si� do Salaminy od strony Megary i ca�y lud pop�dzi�
do Pireusu. �by nie dopu�ci� do l�dowania. Kiedy statki peloponeskie skie-
rowa�y si� ku Sunion, Ate�czycy szybko wsiedli na okr�ty i pop�yn�li do
s 'ojej floty strzeg�cej Eubei. Eskadry ate�skie, jedna z 42. a druga z 36
okr�t�w. sta�y w Oropos i w Eretrii w odleglo�ci sze��dziesi�ciu stadi�w
siebie. kiedy Eretrejczycy wiedz�c, �e za�ogi ate�skie rozproszy� -si�
w p�szukiwaniu � wno�ci dali flocie peloponeskiej sygna� do ataku. Za-
y ,
kocz �a ona znienacka Ate�czyk�w zniszczy�a 22 z ich okr�t�w, po czy m
wy
wo�ala powstanie na Eubei.=1'
Hamm. ::d
4R2 Druga cz�� wojny peloponeskiej (421-404 r.)
Kl�ska ta pozbawi�a Ateny mo�liwo�ci obrony. Peloponezyjczycy �atwo
zdobyliby Pireus albo zmusili flot� nieprzyjacielsk�, by porzuciwszy bazy
na wschodnim Morzu Egejskim : owr�ci�a do domu. Nie wykorzystali jed-
nak tej sposobno�ci. W Atenach lud obali� Rad� Czterystu i powo�a� Pi�
Tysi�cy. Przyw�dcy skrajnych oligarch�w zbiegli do Agisa do Dekelei,
a jeden z nich opanowawszy graniczne Ojnoe wyda� je Beocji. Od wrze�ni
411 r. do czerwca 410 r. miastem Ateny rz�dzi�o Pi�� Tysi�cy. Uchwalili
oni odwo�anie Alkibiadesa i innych wygna�c�w, wsp�dzialali z demo.
kracj� na Samos i z wielk� energi� prowadzili wojn�. Okres przewrot�w'
tak fatalny dla swob�d w wielu pa�stwach, nie przyni�s� Atenom powa�
niejszego rozlewu krwi ani zbrolne interwencji nieprzyjaci�. By�o t
zas�ug� nie tylko takich m��w stanu jak Thrasybulos, Alkibiades i The
ramenes, ale tak�e umiarkowania okazsrnego przez Ate�czyk�w z klas
hoplit�w i przez za�ogi okr�t�w na Samos,2l8
W czasie, gdy u wladzy by�a Rada Czterystu, zaprojektowano syste
rz�d�w, kt�ry prawdopodobnie nigdy nie zosta� wprowadzony w �yci �
Ukazuje on jednak d��enia skrajnych oligarch�w. Istniej�ce tylko w teo
Pi�� Tysi�cy to jedyni pe�noprawni obywatele, kt�rzy glosuj�c fylami mi
wybiera� kandydat�w do Rady spo�r�d swoich wsp�towarzyszy w wie
powy�ej lat trzydziestu; z tych za� kandydat�w wyznaczano by, mo�e w d
dze losowania, po czterdziestu ludzi z ka�dej fyli do Rady Czterystu "j
za czas�w ' praoj c�w" ; u�ywaj�c tego okre�lenia my�lano zapewne o Sol
nowej Radzie Czterystu. Uprawnienia tej Rady by�yby bardzo szerok'
nale�a�by do nich wyb�r dziesi�ciu strateg�w, mianowanie urz�dnik�
przeprowadzanie rewizji ich dzia�alno�ci i nadz�r nad prawodawstw
z wyj�tkiem spraw cywilnych. Cz�onk�w Rady i strateg�w mo�na b
wybiera� ponownie, innych za� urz�dnik�w -nie. Projekt ten zosta� u