Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.

21-32.
131
musu: dzia�anie za wszelk� cen� w ograniczonym �rodowisku. To, co je popycha do dzia�ania od
wewn�trz, napotyka na przeszkody zewn�trzne. Zrezygnowanie z bod�ca wewn�trznego oznacza�oby
destrukcj� �ywotno�ci. Mo�na tego dokona� przy u�yciu substancji chemicznych, kt�re niszcz�
neuroprzeka�niki �ywotno�ci, jak na przyk�ad rezerpina, kt�ra wywo�uje depresj�22, lub tetrahydrokabi-nol
kanabisu, kt�ry uszkadza synapsy. Jednak�e naj�atwiejsza manipulacja polega na ograniczeniu otoczenia
w taki spos�b, a�eby u-niemo�liwi� wszelkie dzia�anie skierowane na zewn�trz, co doprowadza w ko�cu
do zaniku neuroprzeka�nik�w m�zgowych23.
Kiedy zdrowy impuls uzewn�trznia si� w �rodowisku chorobliwym, ceremonia� ulega deformacji i
przeradza si� w stereotyp. Ograniczenia przyczyniaj� si� do powstania stan�w frustracji, nie-
zaspokojonego pragnienia, konflikt�w (w przypadku, gdy jedna motywacja agresywna napotyka drug�) lub
stresu (reakcji ostrzegawczej organizmu, kt�ry czuje si� zagro�ony)24. Tak wi�c w pogorszonych,
zaburzonych warunkach �rodowiska nieuchronnie deformuje si� ceremonia� i powstaje stereotyp. Gdy
�rodowisko ulega zaburzeniu, zwierz� pogr��a si� w stanach patologicznej repetycji.
Teoria ta, kt�r� �atwo potwierdzi� obserwuj�c zwierz�ta, mo�e t�umaczy� powstanie nast�puj�cego b��du
w rozumowaniu: kiedy obserwujemy ma�ego "Rumuna", dziecko wyobcowane, o dzikim spojrzeniu, kt�re
robi pod siebie i powarkuje, poniewa� nie umie m�wi�, s�dzimy, �e jest ono chore, podczas gdy to jego
�rodowisko, wytworzone przez okre�lon� kultur�, zahamowa�o jego rozw�j.
�rodowisko zbyt ubogie na r�wni ze �rodowiskiem zbyt bogatym wytwarza pewien stereotyp, poniewa� w
obu przypadkach �wiat sensoryczny nie nabiera formy. W pierwszym przypadku zwierz� interesuje si�
tym, co go mo�e jeszcze stymulowa�: promie-
22 E. Zarifian, Action biochimique des antidepresseurs cha 1'homme, Pharmuka (Seminarium psychiatrii
biologicznej), V (1984).
23 J.-P. Tassin, Approche du role fonctionnel du systeme meso-cortical dopaminergique, "Psychologie
medicale", XII (1980).
24 M. Bourdin, Psycho-dermatologie chez les camwores dffmestiques, praca doktorska, Maison-Alfort,
1.11/2 - Nagroda Arkoveta 1992.
132
niem �wiat�a, py�kiem kurzu unosz�cym si� w powietrzu, w�asn� �ap�, kt�r� li�e bezustannie, a� do
powstania wrzod�w. Jednak�e w �wiecie zbyt bogatym w informacje owe formy r�wnie� nie mog� si�
kszta�towa�. Nadmiar stymulacji bez przerwy ze wszystkich stron wprost zalewa zwierz� informacjami, nie
nadaj�c formy postrzeganemu �wiatu. Odpowiedzi organizmu prze�adowanego stymulacjami s�
zdezorganizowane.
Mo�emy zastosowa� to samo rozumowanie do "dziecka z kom�rki", kt�re w tym nadmiernie
ograniczonym �rodowisku interesuje si� plamami �wiat�a, unosz�cymi si� w powietrzu py�kami, ha�asami
maj�cymi znaczenie, obserwuje te� ruchy w�asnych r�k. Tymczasem dziecko nadmiernie stymulowane,
�yj�ce w przesycie, staje si� og�upia�e na skutek nadmiaru informacji, kt�ry wytwarza w nim paradoksalne
"odosobnienie uczuciowe"25.
Stereotyp jest czym� w rodzaju schematu zachowania, kt�re w jednorodnym �rodowisku nie jest w stanie
powi�za� si� z innymi i powtarzane jest mechanicznie, a� do wyczerpania. Dzia�alno�� zast�pcza jest
zachowaniem skupiaj�cym si� na sobie lub najakim� niezbyt odleg�ym przedmiocie, kt�re w normalnym
�rodowisku powinno dzia�a� uspokajaj�co, zmniejszaj�c napi�cie uczuciowe. Ta abstrakcyjna definicja
�atwiejsza b�dzie do zrozumienia, gdy zaobserwujemy zachowanie nied�wiedzia i kota przebywaj�cych w
klatce. Pierwsze zwierz�, przest�puj�c bez przerwy z �apy na �ap�, rani sobie w ko�cu pysk ocieraj�c go o
krat� klatki: jest to przyk�ad stereotypu. Tymczasem kot w klatce d�ugo zajmuje si� sw� toalet�, a� w
ko�cu, uspokojony, zasypia: w tym przypadku mamy do czynienia z dzia�alno�ci� zast�pcz�. Stereotyp
zachowuje funkcj� stymulacji w �wiecie nie uformowanym; dzia�alno�� zast�pcza natomiast ma skutki
uspokajaj�ce w �wiecie uformowanym. A przecie� dla nas, ludzi, jest to ta sama klatka! Dla nied�wiedzia
jest to straszliwe ograniczenie, poniewa� zwierz� to potrzebuje wielkich przestrzeni. Namiastka ruchu
zwi�zanego z przemieszczaniem si�, powtarzana
25 P. Wallon, La Relation therapeutique et la developpement de 1'enfant, Privat, 1991.
133