Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Zgodnie z § 40 Instrukcji o obrocie prawnym z zagranicą w sprawach cywilnych i karnych, termin do złożenia kaucji nie powinien być krótszy niż 2 miesiące. Można doszukiwać się w tym zakresie wzoru w art. 16 ust. 2 ustawy z 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych
31 Orzecz. SN z 28 czerwca 1961 r., 4 CZ 58/61, OSN 1962, nr 2, póz. 77.
32 Orzecz. SN z 3 maja 1972 r., I CZ 46/72, OSNCP 1973, nr 2, póz. 26.
204 VII. Strony i uczestnicy międzynarodowego postępowania cywilnego..
w sprawach cywilnych (Dz.U. nr 24, póz. 110 z późn. zm.), zgodnie z którym, jeżeli pismo wniosła osoba zamieszkała lub mająca siedzibę za granicą, która nie ma w kraju przedstawiciela, termin do uiszczenia opłaty nie może być krótszy niż 2 miesiące. W razie uchybienia terminu do złożenia kaucji może być on przywrócony na ogólnych zasadach (art. 168 k.p.c. i nast.).
Jeżeli w wyznaczonym terminie powód złoży kaucję, postępowanie może toczyć się dalej na ogólnych zasadach. Jeżeli natomiast w wyznaczonym terminie powód nie złoży kaucji, dalszy bieg postępowania uzależniony jest od zachowania pozwanego.
„Bezskuteczny upływ terminu" — w rozumieniu art. 1124 § 3 k.p.c. — obejmuje sytuacje, gdy powód nie złoży kaucji, jak również gdy złoży ją po upływie terminu33. Jeżeli w wyznaczonym terminie powód nie złoży kaucji, pozwany może wystąpić z wnioskiem o odrzucenie pozwu34. W takiej sytuacji sąd działając na wniosek pozwanego odrzuci pozew, a w wypadku gdy został wniesiony środek odwoławczy — odrzuci ten środek. (W kwestii odrzucenia pozwu por. art. 199 i 1099 k.p.c.) Odrzucenie pozwu lub środka odwoławczego może nastąpić na posiedzeniu niejawnym (por. art. 199 § 3, 370 i 373 k.p.c.).
Jeżeli powód nie złożył kaucji lub złożył ją po terminie, a pozwany nie wystąpił z wnioskiem o odrzucenie pozwu, sąd nie może działając z urzędu odrzucić pozwu. W takiej sytuacji postępowanie powinno być kontynuowane.
Artykuł 1124 § 3 k.p.c. nie określa terminu, w którym pozwany może wystąpić z wnioskiem o odrzucenie pozwu (środka odwoławczego). Nasuwają się w związku z tym dwie możliwości rozwiązań:
a) uprawnienie pozwanego do wystąpienia z wnioskiem o odrzucenie pozwu nie jest ograniczone żadnym terminem i w związku z tym pozwany może zgłosić taki wniosek w każdym stanie sprawy (por. art. 202 i 1099 zd. 2 k.p.c.),
b) uprawnienie pozwanego do wystąpienia z wnioskiem o odrzucenie pozwu powinno być ograniczone w czasie.
Podejmując próbę ustalenia, jaki termin w tym zakresie mógłby wchodzić w rachubę, nasuwa się propozycja zastosowania per analogiom konstrukcji zawartej w art. 1121 § l k.p.c. Konstrukcja ta przeniesiona na grunt art. 1124 § 3 k.p.c. prowadziłaby do wniosku, że powód może wystąpić z wnioskiem o odrzucenie pozwu najpóźniej przy pierwszej czynności procesowej następującej po bezskutecznym upływie terminu wyznaczonego do złożenia kaucji. Wydaje się, że właśnie ta propozycja bardziej odpowiada przyjętej przez k.p.c. konstrukcji kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.
13 Inaczej: W. Siedlecki, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 1976, t. 2, s. 1423, który twierdzi, że powód może wnieść jeszcze kaucję, zanim wniosek pozwanego nie zostanie przez sąd rozstrzygnięty.
34 Art. 1124 § 3 jest jedynym wyjątkiem od zasady przewidzianej w art. 167, że skutek uchybienia terminu następuje ipso wre. Zgodnie bowiem z art. 1124 § 3, konieczny jest wniosek pozwanego (tak:
J. Krajewski, [w:] K.p.c. z komentarzem. Warszawa 1989, t. l, s. 273).
3. Sytuacja procesowa cudzoziemca 205
W wypadku współuczestnictwa po stronie pozwanej, z wnioskiem o odrzucenie pozwu może wystąpić każda osoba występująca w roli pozwanej. Z wnioskiem takim może również wystąpić interwenient uboczny, który przystąpił do strony pozwanej.
Odrzucając pozew sąd orzeka o kosztach jak w wypadku cofnięcia pozwu. Przepis ten oznacza, iż pozwany może domagać się zwrotu poniesionych kosztów (art. 203 § 2 zd. 2 k.p.c.). Natomiast powód ma prawo do zwrotu połowy wpisu w wypadku określonym w art. 36 ust. 2 lit. a ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Art. 36 ust. l lit. b nie będzie miał zastosowania z uwagi na to, że dotyczy sytuacji, gdy odrzucenie lub cofnięcie pozwu nastąpiło przed wysłaniem odpisu pozwu pozwanemu.
Na postanowienie sądu o odrzuceniu pozwu, jako kończące postępowanie w sprawie, przysługuje zażalenie (art. 394 § l k.p.c.). Zażalenie przysługuje również na postanowienie sądu o oddaleniu wniosku o odrzucenie pozwu (odmowa odrzucenia pozwu — art. 394 § l pkt l k.p.c.; por. art. 222 zd. l k.p.c.).
Zmiana stanu faktycznego w toku postępowania ma wpływ na powstanie i ustanie obowiązku zabezpieczenia kosztów, jak również na zmianę wysokości zabezpieczenia. Pozwany może domagać się w toku sprawy zabezpieczenia kosztów, jeżeli ustała podstawa prawna do zwolnienia powoda od obowiązku złożenia kaucji (art. 1121 § 2 pkt 2 k.p.c.). Jeżeli w toku sprawy okaże się, że kaucja nie jest wystarczająca, pozwany może żądać dodatkowego zabezpieczenia (art. 1123 § 2 k.p.c.). Natomiast art. 1125 stanowi podstawę do zwolnienia powoda od zabezpieczenia kosztów, jeżeli w toku postępowania ustanie przyczyna zabezpieczenia.
Możliwość zwolnienia powoda od obowiązku zabezpieczenia kosztów istnieje nie tylko w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, lecz także w postępowaniu odwoławczym.
Przyczyna zabezpieczenia ustaje, jeżeli dopiero w toku postępowania zostanie spełniona jedna z przesłanek określonych w art. 1120 k.p.c., np. jeżeli zostanie ustalona wzajemność w zakresie zwalniania od kaucji, która poprzednio nie została stwierdzona (pkt l), jeżeli powód zamieszkał w Polsce lub zgromadził tu majątek wystarczający na zabezpieczenie kosztów (pkt 2) lub jeżeli uzyskał zwolnienie od kosztów (pkt 3). Przyczyna zabezpieczenia ustanie także wówczas, jeżeli w toku postępowania powód uzyska obywatelstwo polskie, jak również jeżeli w toku postępowania pozwany uznał taką część roszczenia, która wystarcza na zabezpieczenie kosztów.
Analogicznie jak w innych wypadkach dotyczących kaucji, także i w zakresie określonym w art. 1125 k.p.c. sąd nie działa z urzędu, lecz na wniosek strony. W wypadku współuczestnictwa po stronie powodowej konieczny jest wniosek powoda cudzoziemca, chyba że chodzi o współuczestnictwo jednolite (por. art. 73 § 2 k.p.c.). Postanowienie sądu w przedmiocie zwolnienia powoda od kaucji nie podlega zaskarżeniu.
206 VII. Strony i uczestnicy międzynarodowego postępowania cywilnego...