Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Rwnie to, co kiedy okrelano jako
psychochirurgi, uwodzi ku temu, co Ludwig Klages nazwa
przesdnym zapatrzeniem si w mzg. Oczywicie, przez zabiegi
chirurgiczne, przez operacje mzgu take mona zmieni warunki, w
jakich jedynie moliwe jest normalne ycie psychiczne. Mona te
warunki zmienia i ulepsza, niekiedy i znormalizowa, jeli byy
chorobliwie zmienione. Jednake skalpel chirurga nie dociera nawet
poprzez mzg do tego, co w czowieku duchowe! Przyjcie takiego
pogldu byoby racym materializmem. Duch, dusza ludzka, nie ma
"siedziby" w mzgu, i susznie Klages wskaza na to, e zadanie
bada nad mzgiem nie polega na poszukiwaniu "siedziby duszy",
lecz raczej na poszukiwaniu mzgowych uwarunkowa procesw
psychicznych. Klages pokazuje to na przykadzie trafnego
porwnania. Kto usuwa bezpiecznik w owietlonym elektrycznoci
pomieszczeniu, i wiato ganie. Nikt jednak, mwi on, nie nazwie
miejsca, w ktrym by bezpiecznik, "rdem" wiata.
Tym bardziej nie mona z faktu, e niestosownie jest mwi o
siedzibie duszy w mzgu, wyprowadza wniosku, e adnej duszy nie
ma. Taka argumentacja przywodzi mi na myl pewne wydarzenie. W
dyskusji publicznej zapyta mnie kiedy mody rzemielnik, czy
mgbym mu moe przy mikroskopowym badaniu mzgu pokaza dusz - w
przeciwnym razie w adn dusz nie uwierzy. Kiedy z kolei go
zapytaem, dlaczego interesuje go dowd mikroskopowy,
odpowiedzia: - Z pragnienia dotarcia do prawdy. - Teraz
wystarczyo mi tylko zapyta: - A czyme jest pragnienie prawdy,
czym cielesnym czy duchowym? - Musia przyzna: - Duchowym. -
Jednym sowem to, czego szuka i nie mg znale, byo ju dawno
podstaw jego poszukiwa.
22. Spirytyzm
Zaszlimy ju tak daleko, e opini publiczn zawadna nowa
fala przesdu, mam na myli zwaszcza ten jego rodzaj, ktry
chtnie drapuje si w tog naukowo brzmicej frazeologii, jak na
przykad spirytyzm czy okultyzm. Wyglda na to, i jest
rzeczywicie tak, jak mwi kiedy Scheler, e czowiek czci albo
Boga, albo boka. A my moglibymy doda, e albo ma wiar, albo
hoduje zabobonowi. I tym te tumaczy si fakt, e szerzca si
wok dezorientacja w sprawie duchowoci - a wic forma niewiary
polegajca na braku przekonania o rzeczywistoci duchowej -
doprowadzia do tego, e zdezorientowani duchowo ludzie tym
bardziej interesuj si "duchami". C to za widowisko:
wspczesny nihilizm dumnie kroczy rka w rk ze spirytyzmem.
Oczywicie, nie mwimy tu na przykad o badaniach
parapsychologicznych, zapocztkowanych przez powanego uczonego
amerykaskiego Rhine.a, czy o teologicznej problematyce cudu -
problematyka ta zreszt jest ju zamknita, podczas gdy powane
badania parapsychologiczne s jeszcze bardzo dalekie od
zakoczenia.
Ale, powtarzam, nie o tym wszystkim ma by tu mowa. Raczej tylko
o tak zwanym i tak wanie si okrelajcym spirytyzmie, ktrego
"eksperymenty" mniej lub wicej opieraj si na zudzeniu, ale w
wysokim stopniu te na samozudzeniu. A naley o nim mwi,
poniewa ze stanowiska higieny psychicznej - to stanowisko za
jest dla moich odczytw decydujce - nie jest on nieszkodliwy. Jak
kady z dowiadczonych kolegw psychiatrw, znam cay szereg
przypadkw, w ktrych ludzie nieodporni psychicznie, dopiero wtedy
waciwie, kiedy trafili do kek spirytystycznych, pod ich
wpywem rozchorowali si na dobre. Wprawdzie zajmowanie si
spirytyzmem na pewno nie spowodowao choroby psychicznej,
uruchomio jednak jej ukryty mechanizm. W innych znowu wypadkach
fakt nagego zainteresowania si spirytyzmem moe uchodzi za
pierwszy objaw choroby psychicznej.
Co takiego odczuwa te niekiedy czowiek rozsdny. Mimo to
okazuje si, e i takiemu mona zamydli oczy. Znajoma dama
zwrcia si pewnego razu do mnie proszc o zbadanie jej
"nadnaturalnej" zdolnoci rozpoznawania ukrytych, zatajonych
chorb. Zaprosiem j do polikliniki neurologicznej, gdzie
napltszy na wstpie sporo gupstw jako przesanek teoretycznych,
prbowaa da praktyczny dowd posiadanej jakoby zdolnoci. adne
z jej rozpozna nie okazao si trafne, nawet w przypadkach, w
ktrych poszlaki wskazyway waciwy trop. Tym bardziej byem
zdumiony, gdy z ust cenionego uczonego wiedeskiego, humanisty,
usyszaem, e odwiedzi ow dam, a jej "zadziwiajce" diagnozy
wywary na nim gbokie wraenie. Mj osobisty pogld idzie w tym
kierunku, e niepene jest adne naukowe badanie, ktre nie
posuy si obserwacj specjalistw nastawionych na moliwe
wyrafinowane oszustwo - myl tu o zrcznych prestidigitatorach,
od ktrych uczy si mog najbardziej nawet rutynowani
kryminalici. Obdarzona "nadnaturaln" moc dama stawia si na
kliniczne badanie, i to nawet na wasne yczenie. Zazwyczaj jednak
podobni panowie i panie przed tym si uchylaj. W gruncie rzeczy w
literaturze naukowej ostatniego czasu znany jest tylko jeden
jedyny wypadek w peni klinicznie zbadany, mianowicie casus Mirina
Dajo. (Opieram si tu na dokadnych wynikach bada klinicystw
szwajcarskich Schlapfera i Undritza.)
Mirin Dajo gosi, e nie mona go zrani; zawdzicza to jakoby