Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
jest zapewne artyku� Tarskiego (1944). T�o i dalsza odsy�acze podaja O�shewsky (1969, 575-652) oraz Zabeeh i in. (1974, 661-674).
168 , 16q
,,
{2) La neige est blanche jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, je�eli �nieg jest bia�y, albo odwrotnie:
{3) �nieg jest bia�y est vrai si, et seulement si, la neige est blanche.
Co za� ciekawsze, mo�na by si� te� pos�u�y� specjalnie skonstruowanym rachunkiem logicznym, �eby sformalizowa� poj�cie prawdy dla wszystkich j�zyk�w naturalnych. Taki w�a�nie rachunek pod nazw� semantyki teoriomodelowej usi�uje obecnie stworzy� pewna liczba logik�w i lingwist�w.' Chc�c jednak to zrobi�, trzeba si� postara� o metaj�zyk logiczny na tyle bogaty, �eby pozwala� oznacza� wszystkie zdania wszystkich j�zyk�w naturalnych. Poniewa� za� w ka�dym z tych j�zyk�w zbi�r zda� gramatycznie i semantycznie poprawnych jest prawdopodobnie niesko�czony, wi�c w zasadzie nie wystarczy sporz�dzi� wykaz wszystkich tych zda� i przydzieli� ka�demu z nich metaj�zykow� nazw�. To, czy formalizacja prawdy dokonana przez Tarskiego da si� rozszerzy� na analiz� semantyczn� j�zyk�w naturalnych, zale�y najwyra�niej od tego, czy prawdziwo�� s�d�w wyra�anych j�zykowymi zdaniami z�o�onymi da si� uzale�ni� od prawdziwo�ci s�d�w wyra�anych zdaniami pojedynczymi. Doprowadza nas to do poj�cia warunk�w prawdziwo�ci * zdania w j�zyku naturalnym: warunk�w, kt�re musz� by� spe�nione w ka�dym mo�liwym �wiecie, w kt�rym - lub na kt�rego temat - dane zdanie j�zykowe (a nie s�d) jest prawdziwe.
Dotychczas ograniczali�my stosowanie predykat�w prawdziwy i fa�szywy do s�d�w, a jednocze�nie przyjmowali�my sformu�owanie teorii zgodno�ci pochodz�ce od Tarskiego: w my�l tego sformu�owania: s�d mo�na nazwa� prawdziwym wtedy i tylko wtedy, je�li w opisywanym �wiecie zachodzi odpowiedni stan rzeczy. Tarski jednak i jego nast�pcy stosuj� okre�lenia prawdziwy i fa�szywy do zda� j�zyka naturalnego; termin za� s�d - je�li go w og�le u�ywaj� - definiuj� na gruncie swojej teorii znaczenia zda� n�turalnoj�zykowych. Przy stosowaniu okre�le� prawdziwy i fa�szywy do zda� j�zyka naturalnego pierwsza trudno�� polega na tym, �e liczne spo�r�d tych zda� s� niejednoznaczne. Tote� interesuje nas tu tylko prawdziwo�� czy fa�szywo�� zda� przy ich okre�lonej interpretacji. Co wi�cej, w�a�nie poj�cie prawdziwo�ci przy okre�lonej interpretacji pozwala nam zdefiniowa� termin niejednoznaczno��. Mo�emy mianowicie powiedzie�, �e niejednoznaczne jest takie zdanie, kt�re w jakim� mo�liwym stanie uniwersum (czyli w jakim� mo�liwym �wiecie) jest prawdziwe w jednej inter
� Nie znaczy to, jakoby definicja prawdy Tarskiego i semantyka teorio-modelowa by�y ze sob� `nierozdzielnie zwi�zane. '
190
pretacji, a fa�szywe w drugiej. Je�eli mo�liwy jest �wiat, w kt�rym dane zdanie naturalnoj�zykowe jest zarazem prawdziwe i fa�szywe, to powiemy, �e zdanie to wyra�a dwa (lub wi�cej ni� dwa) r�ne s�dy; rzecz� lingwisty jest wyja�nienie tej niejednoznaczno�ci przez jej przypisanie b�d� to wyra�eniom, z kt�rych zdanie si� sk�ada, b�d� te� jego budowie gramatycznej.
Druga, wi�ksza trudno�� wynika st�d, �e ogromna wi�kszo�� zda� j�zyka naturalnego odnosz�cych si� do indywidu�w nie odnosi si� do nich w spos�b wy��czny. O zdaniu typu: Ten cz�owiek to m�j ojciec nie mo�na powiedzie�, czy wyra�a s�d prawdziwy czy fa�szywy, je�li si� nie wie, kto je wypowiedzia� i do kogo odnosi si� wyra�enie ten cz�owiek. A jednak paradoksalne by�oby nazwanie takich zda� niejednoznacznymi lub semantycznie nieokre�lonymi. Chc�c uwzgl�dni� to, �e prawdziwo�� wyra�anego s�du mo�e si� waha� zale�nie od czasu i miejsca wypowiedzi, musimy umie� zr�nicowa� obiekty danego �wiata i zestawi� ich wyr�niki z wyra�eniami wyst�puj�cymi w zdaniach naturalnoj�zykowych. Oznacza to w gruncie rzeczy, �e interpretacja zdania w ka�dym poszczeg�lnym wypadku jego wypowiedzenia zale�y ��cznie , od jego znaczenia i od tego, co niedawno zacz�to nazywa� jego punktem odniesienia * (lub indeksem *). Poj�cie odniesienia * om�wimy do�� szczeg�owo ni�ej (por. 7.2). Tu musimy si� zadowoli� bardzo przybli�onym i nie�cis�ym wyja�nieniem znaczeni terminu punkt odniesienia w semantyce teorio-modelowej. -
Zaczniemy od rozr�nienia dwu rodzaj�w �wiat�w: ekstensjonalnyeh i intensjonalnych. �wiat ekstensjonalny jest to po prostu zbi�r indywidu�w, kt�re maj� okre�lone cechy, uczestnicz� w okre�lonych czynno�ciach, odnosz� si� do siebie w okre�lony spos�b i znajduj� si� w okre�lonych miejscach. Natomiast �wiatem intensjonalnym jest to, co nazywali�my dotychczas opisem stanu rzeczy. Z kolei mo�emy odr�ni� prawdziwo�� w danym �wiecie od prawdziwo�ci na temat danego �wiata 1. Je�li s�d jest prawdziwy, to zawsze i tylko w jakim� �wiecie intensjonalnym i na temat jakiego� �wiata ekstensjonalnego (istniej�cego lub mo�liwego). Stwierdzenie, �e dany s�d jest prawdziwy w danym �wiecie intensjonalnym, znaczy; �e istnieje on w tym �wiecie; stwierdzenie, �e jest prawdziwy na temat danego �wiata ekstensjonalnego, znaczy, �e w �wiecie tym istnieje stan rzeczy (proces, czynno�� itp.) opisywany tym s�dem. Oczywi�cie takie uj�cie prawdy ujawnia zwi�zek mi�dzy prawd� a istnieniem, kt�ry tkwi w teorii zgodno�ci i w jej interpre
lo Jest to rozr�nienie terminologiczne do�� osobiste, nie figuruj�ce w klasycznych wyk�adach semantyki teorio-modelowej.
1m
