Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
W r. 1282 wybucho w Palermo powstanie Sycylijczykw przeciw
rzdom Karola Anjou. Francuscy rycerze zostali zmasakrowani ("nie-
szpory sycylijskie"), Sycylia przesza pod panowanie krla Aragonu
Piotra III Wielkiego, ktry si weni w rodzin Sztaufw, dawnych pa-
nw krlestwa sycylijskiego. Francuski papie, Marcin IV, ogosi de-
tronizacj Piotra i wraz z Karolem Anjou namwi krla Filipa III do
wczenia si w konftikt. Po wyroku papieskim, pozbawiajcym Piotra
tronu, korona aragoska przypa miaa synowi Filipa III, Karolowi
Valois. Jednake konflikt z Aragonem nie przynis Francuzom ani suk-
cesw, ani sawy. Aragoski admira Roger de Loria rozbi doszcztnie
flot Karola Anjou pod Neapolem. Take wyprawa Filipa III przeciw
Piotrowi III zakoczya si fiaskiem. Wracajc z nieudanej ekspedycji
aragoskiej krl Filip miay nabawi si febry, ktra go zabia (1285).
ZWYCISTWA I KLSKI FILIPA PIKNEGO
Nastpca miaego, Filip IV Pikny (1285-1314), jest postaci nie-
jednoznaczn. Oceniano go jako marionetk w rkach dworskiego oto-
czenia, czowieka sabego z wybuchami zimnej wciekoci. Ale s te
inne mniemania: Filip IV to wybitny dyplomata, przedkadajcy gr poli-
135
tyczn i zrczn technik rzdzenia nad reguy rycerskiej walki. Atletyczny,
lodowaty w obejciu, o twarzy kamiennej, surowy w obyczajach, Filip IV
prowadzi oszczdny tryb ycia na do ponurym dworze. Z tytuu ma-
estwa z Joann Szampask zosta ju przed mierci ojca krlem
Nawarry (rzdzonej od 1234 r. przez hrabiw Szampanii) i hrabi Szam-
panii, co go emancypowao w wieku lat 17. Stosunki lenne w szampa-
skim posagu ony zasta mocno powikane. Tutejsi hrabiowie liczne lenna
trzymali od cesarza, ksicia Burgundii i biskupw (zwaszcza od arcy-
biskupa Reims). Szczeglnie wane byo pozyskanie licznych lenn cesar-
skich w Lotaryngii. Zaleno tych kasztelanu lotaryskich od cesarza
zagubia si podczas niemieckiego wielkiego bezkrlewia, tote w istocie
granica Francji przesuna si od pocztku panowania Filipa IV na wschd :
od Sedanu a po poudniowy kraniec Lotaryngu.
Spord pozostaych jeszcze czterech wielkich lenn Korony dwa:
ksistwo Burgundii i hrabstwo Bretanii (w r. 1297 podniesione przez Fi-
lipa do rangi ksistwa), znajdoway si nadal pod wadz bocznych linii
kapetyskiego domu. Dalsze dwa, hrabstwo Flandrii i angielskie ksistwo
Gujenny, miay przysporzy Filipowi IV niemaych kopotw. Prby
opanowania tych obszarw przyniosy tylko przelotne sukcesy.
Zaczo si od konfliktw morskich: na tle sporw midzy marynarzami
; angielskimi a normandzkimi i bretoskimi zakazano Francuzom zawija
do angielskich portw; Anglicy, ju wwczas lubicy korsarstwo, zata-
piali francuskie okrty i barki. Filip IV pozwoli tedy Normandom uzbra-
ja statki, co dao impus francuskiej floeie wojennej. Na jej czele stan
Kastylijczyk Benedykt Zaccaria, wielki admira krla Francji. Angielski
krl Edward I jako ksi Gujenny pozwany zosta przed sd lenny krla
Francji (1294), ktry po rnych perypetiach orzek konfiskat Gujenny.
Francuzi odnieli w Gujennie decydujce sukcesy militarne, jednake
prby blokowania Anglii na morzu zrewoltoway przeciw Filipowi IV
Flandri: rzemioso flandryjskie nie mogo egzystowa bez staego dopywu
angielskiej weny. Pod koniec XIII w. powtrzya si wic sytuacja z po
cztkw tego stulecia: sojusz Anglii i Flandrii przeciw krlowi Francji.
Pierwsze rezultaty dziaa byy sukcesem Filipa IV. Prcz zajcia Gu-
jenny wojska krlewskie zapisay na swym koncie powane postpy na
froncie flandryjskim (zajcie Lille, Brugii, Courtrai). Przerw w dzia-
aniach przynis rozejm 1297 r. ; dwa lata pniej stan pokj z Edwar-
dem I w Montreuil-sur-Mer. Filip IV odda Anglikowi Gujenn i rk
swej siostry. Teraz krl Francji mg si zwrci przeciw zbuntowanej
Flandrii. Uwiziony zosta hrabia Flandrii Guy de Dampierre, kraj jego
zajty i wczony do krle#vskiej domeny. Jednake niezrczna polityka
136
rzdu, zwaszcza ekonomiczna i fiskalna, doprowadzia w Brugii do buntu
posplstwa z tkaczem Coninckem na czele.
Wyjtkowo nieudolna polityka Francuzw spowodowaa przycze-
nie si do rebelii take flandryjskiego patrycjatu. W Brugu zmasakro-
wano francusk zaog ("jutrznia brugijska", nie mniej gwatowna ni
"sycylijskie nieszpory"). Powstaniem Flandrii pokierowa wnuk hrabiego
Dampierre'a, Wilhelm. Na czele francuskiej "ekspedycji karnej" stan
za Robert hr. Artois, kapetyski apanaysta, syn Roberta d'Artois za
bitego pod Mansurah podczas pierwszej krucjaty Ludwika IX. Lekko-
mylno wojenna bya wida dziedziczna: Robert zlekceway przeciw-
nika-mieszczanina, tak jak jego ojciec przeciwnika-Saracena. Bitwa pod
Courtrai (1302) bya straszliw masakr francuskiej jazdy: podstp Fla-
mandw, zamaskowana fosa, niemao si do tej klski przyczyni, ale bya
ona sygnaem gbszego kryzysu feudalnej jazdy. Bitw pod Courtrai
mona uzna za zapowied klsk francuskiej kawalerii w pierwszym sta-
dium wojny stuletniej.
Strata 6 tys. zabitych pod Courtrai nie moga zama solidnie ju
utrwalonego autorytetu krla; podwaya go jednak mocno. Dla zdo-
bycia pienidzy dwr Filipa IV rozwin zrczn propagand ojezyzny
w niebezpieczestwie; rozbudzano sentymenty patriotyczne i monar-
chiczne, umoliwiano sub rycersk zamonym mieszczanom. Jed-
nake dziury w budecie nieatwo byo zaata poyczkami i podatkami,
a nawet psuciem pienidza. Oskarano wtedy i pniej Filipa IV o spo-
wodowanie chaosu monetarnego wskutek pogarszania wartoci pieni-
dza; ale chaos w wynika i ze spekulacji kruszcami szlachetnymi, jaka
si w tym czasie rozwina, i z machinacji wielmow wybijajcych swe
pienidze. Moe wic przesadzi kocielny dostojnik zarzucajcy Fili-
powi IV, i jest rwnie faszywy, jak jego moneta.
Ogromny wysiek pozwoli krlowi zorganizowa wypraw flandryj-
sk 1304 r. Francuzi zwyciyli na morzu pod Zierikzee, na ldzie pod
Mons-en-Pevele, gdzie Filip wyrni si osobist odwag. Kompro-
misowy pokj 1305 r. uzna autonomi Flandru pod wadz jej hrabiw;
jednake krl Francji zatrzyma Lille, Douai i Bethune.
Znacznie trwalsze i mniej kosztowne byy inne zdobycze Filipa Pik-
nego. Pod bezporedni wadz Korony przeszy wane terytoria lenne:
wykupione hrabstwo Chartres, zajte hrabstwa Marche i Angouleme
w Akwitanii. W r. 1292 pod lenne zwierzehnictwo Filipa przeszo, na y-