Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
brak aprobaty dla cudzych poglądów wywołuje antypatię do osoby, która je głosi). W badaniach wykryto, iż u radykałów prawicowych i lewicowych występuje wyższy stopień dogmatyczności umysłu niż u nieekstremi-stów, przy czym ekstremiści prawicowi są bardziej dogmatyczni niż lewicowi (Eckhard, 1991; Eysenck, 1954; Rokeach, 1960). Ekstremiści polityczni są zatem bardziej zamknięci na napływające informacje, mają mniej zróżnicowany obraz rzeczywistości, skłonni są ujmować świat w kategoriach czarno--białych itd., w przeciwieństwie do osób nie przyjmujących skrajnych postaw społeczno-politycznych.
Do przyjmowania ekstremistycznych postaw politycznych predysponuje także subsystem systemu przekonań człowieka, układ wartości, do których przywiązuje on rozmaitą wagę. Dwie wartości polityczne, będące elementem systemu wartości, są według Rokeacha (1973) podstawowe dla określenia politycznych preferencji ludzi. Jedna z nich to wolność, druga — równość. Są osoby, które przypisują obu wartościom jednakowo wysoką albo niską rangę, dla innych bardziej znacząca jest wolność, dla jeszcze innych — równość. Z badań, które przeprowadził autor (1973), wynikało, iż obie wartości lub jedna z nich były lokowane w systemie wartości znacznie wyżej przez osoby politycznie zaangażowane niż przez ludzi politycznie biernych. Z kolei im silniej była wykształcona orientacja lewicowa, tym większe znaczenie przywiązywano do wartości egalitarnych (równości), mniej zaś cenione były wartości odnoszące się do Boga, domu, rodziny, które miały duże znaczenie dla zwolenników partii konserwatywnych. Dla ludzi otwartych na ideologie ekstremistyczne — faszyzm i komunizm — charakterystyczne było — w przypadku faszyzmu — niskie szacowanie zarówno wolności, jak i równości, a w przypadku komunizmu — wysoka ocena równości i niska wolności. Wyniki badań, które przeprowadził Trenton (1983) oraz Rokeach (1973), pozwoliły na bardziej szczegółowy opis systemu wartości ekstremistów lewicowych (na temat ekstremistów prawicowych brakuje danych). Autorzy stwierdzili, iż cenią oni: humanitaryzm, idealizm, sa-modyscyplinę i oryginalność, rozwój własnego ,ja", autonomię (Trenton, 1983), wartości estetyczne i intelektualne, egalitaryzm (Rokeach, 1973). Mniejsze znaczenie przywiązują natomiast do konwencjonalnych zwyczajów i norm, prestiżu, religii (Ray, 1984; Rokeach, 1973). W innych badaniach, prowadzonych w 1985 roku w Holandii przez van Snippenburga oraz Scheepersa (1991), uczestniczyła duża, reprezentatywna dla społeczeństwa holenderskiego próba (1799 osób), którą m.in. zdiagnozowano za pomocą skali mierzącej radykalizm zachowań politycznych. Sprawdzano, czy i które z osób badanych uczestniczyły w takich akcjach politycznych, jak nielegalne strajki, okupowanie dróg, budynków; autorów badania nie interesował rodzaj spraw, których dotyczyła | konkretna działalność, ani typ orientacji politycznej uczestników badania. Analizowano wyłącznie specyficzną dla każdej formy ekstremizmu politycznego skłonność do łamania prawa i stosowania siły w rozwiązywaniu spraw konfliktowych. Wyniki badań dowiodły, iż ludzie o radykalnych zachowaniach politycznych cenią wartości nazywane postmaterialistycznymi: przywiązują dużą wagę do wolności w głoszeniu poglądów politycznych, nieskrępowanej aktyw-
195
ności politycznej i społeczeństwa o rozbudowanych więziach międzyludzkich I (van Snippenburg, Scheepers, 1991).
Analizy obejmujące związek systemu wartości z postawami i aktywnością polityczną prowadzą do dwóch podstawowych wniosków. Po pierwsze, ludzie i pozytywnie reagują na te ideologie polityczne, które są oparte na wartościach i wysoko cenionych przez jednostkę (Rokeach, 1973). Po drugie, ich postawy polityczne oraz skłonność do radykalnych zachowań może zostać zaktywizowana w sytuacji zagrożenia możliwości realizacji ważnych wartości (van Snippenburg, Scheepers, 1991).