Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Kafarski, Akcja cywilna..., s. 195.
87 Por. W. Daszkiewicz, Naprawienie szkody..., s. 48.
62 Ochrona praw autorskich i praw pokrewnych w polskim procesie karnym
W nauce procesu karnego podkreœla siê, fakt ¿e pokrzywdzony na rzecz którego zas¹dzono odszkodowanie z urzêdu, choæ mog³o ono byæ przez niego „niechciane", nie mo¿e zaskar¿yæ tego wyroku apelacj¹ z uwagi na treœæ art. 425 i 444 k.p.k.88 W sposób szczególny nale¿y zaakcentowaæ przepis art. 425 § 3 k.p.k., zgodnie z którym odwo³uj¹cy mo¿e skar¿yæ jedynie rozstrzygniêcia lub ustalenia naruszaj¹ce jego prawa lub szkodz¹ce jego interesom (gravamen). Dlatego te¿ mo¿liwoœæ zaskar¿enia przez pokrzywdzonego wyroku, z uwagi na zas¹dzenie odszkodowania z urzêdu, nie mo¿e mieæ miejsca nawet, gdy pokrzywdzony jest stron¹ danego postêpowania.
W zwi¹zku z karnoprawn¹ ochron¹ praw autorskich zas¹dzenie odszkodowania z urzêdu, na gruncie ustawodawstwa sprzed 1994 r. mog³o natomiast mieæ znaczenie w sytuacjach, gdy w sposób przestêpczy naruszone zosta³y autorskie prawa maj¹tkowe wydawcy utworu, je¿eli dzia³a³ on w formie spó³dzielni lub wydawnictwa pañstwowego. Na uwagê zas³uguje tu równie¿ przepis art. 12 § 1 ustawy o prawie autorskim z 1952 r., zgodnie z którym jednostce gospodarki uspo³ecznionej, której pracownik na podstawie stosunku s³u¿bowego albo umowy o pracê lub na której zamówienie utwór wykonano, przys³ugiwa³o prawo maj¹tkowe do utworów wymienionych w pkt 1-3 tego¿ przepisu. Naruszenie autorskich praw maj¹tkowych, w wymienionych powy¿ej wypadkach, skutkowa³o wyrz¹dzeniem szkody w mieniu spo³ecznym, co z kolei mog³o siê w³aœnie wi¹zaæ z zas¹dzeniem odszkodowania z urzêdu (art. 363 § 2 k.p.k. z 1969 r.). Nale¿y podkreœliæ, i¿ orzekanie o odpowiedzialnoœci cywilnej w procesie karnym, w szczególnoœci w wyniku wniesienia powództwa cywilnego wymaga od s¹du dodatkowej pracy. Przede wszystkim ³¹czy siê z tym koniecznoœæ odwo³ania siê do norm prawa cywilnego, których zastosowanie dla sêdziego specjalizuj¹cego siê w prawie karnym wymaga poszukiwañ tak¿e poza jego „dzia³k¹". Co z kolei, z uwagi na powszechnie podkreœlane nadmierne obci¹¿enie wydzia³ów karnych nie brzmi dla orzekaj¹cego w danej sprawie sêdziego zachêcaj¹co, aczkolwiek odk¹d zaczê³y funkcjonowaæ w s¹dach wydzia³y cywilno-karne sytuacja mo¿e siê zmieniæ.
Swoistym bodŸcem w tym zakresie, jak niegdyœ s³usznie proponowa³ W. Daszkiewicz, mo¿e byæ te¿ zaliczenie rozstrzygniêtego powództwa adhezyjnego przy obliczaniu za³atwionych spraw, jako odrêbnej sprawy89.
88 K. Marsza³, Proces karny.., s. 306.
89 W. Daszkiewicz, Kierunki rozwoju procesu adhezyjnego, Palestra 1969, z. 1, s. 69.
Rozdzia³ II
PODMIOTY POKRZYWDZONE PRZESTÊPSTWEM
2.1. Uwagi ogólne
Kluczowym podmiotem procesu karnego jest oskar¿ony a normy prawne okreœlaj¹ce jego prawa i obowi¹zki charakteryzuj¹ poniek¹d model tego procesu w danym pañstwie. Œwiadcz¹ one bowiem o elementach demokratyzmu i humanitaryzmu w procesie karnym, wskazuj¹c tudzie¿ na funkcjonowanie lub brak naczelnych zasad procesowych, takich jak: skargowoœæ, bezpoœrednioœæ, kontradyktoryjnoœæ czy te¿ prawo do obrony, których Ÿród³o tkwi z regu³y w konstytucji oraz w licznych miêdzynarodowych aktach prawnych.
W konsekwencji ustawodawca w kolejnych modyfikacjach prawa karnego procesowego, eksponuje szczególnie te zmiany, które wp³ywaj¹ na pozycjê procesow¹ oskar¿onego. Polityka taka jest prowadzona przede wszystkim w tych pañstwach, w których przez lata istnia³o zagro¿enie dla praw cz³owieka i podstawowych wolnoœci, a oskar¿ony by³ tym podmiotem procesowym, który najbardziej odczuwa³ dolegliwoœci dzia³ania „aparatu" sprawiedliwoœci.
Natomiast w kodyfikacjach pañstw demokratycznych, gdzie prawa obywatelskie i prawa cz³owieka s¹ przestrzegane, uwaga ustawodawcy w znacznym stopniu skoncentrowana jest równie¿, na przeciwstawnym oskar¿onemu podmiocie procesowym - pokrzywdzonym.
66 Ochrona praw autorskich i praw pokrewnych w polskim procesie karnym
2.1.1. Pojêcie pokrzywdzonego
Zamierzaj¹c zlokalizowaæ i oceniæ pozycjê pokrzywdzonego w procesie karnym, prowadzonym w sprawie o ochronê praw autorskich lub praw pokrewnych nie sposób, nie wspomnieæ o najistotniejszych problemach zwi¹zanych z okreœleniem osoby pokrzywdzonego. Tym bardziej, ¿e kwestia uzyskania statusu pokrzywdzonego w jakimkolwiek procesie karnym, chocia¿by z uwagi na zasadê kontradyktoryjnoœci ma rzeczywiœcie istotne znaczenie.