Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.

Oryginalnym pomy-słem jest przytoczenie liternictwa rejestracji wojskowej – słuz˙a˛cej jako eufemistyczny
138
skrót, którego rozwia˛zanie ujawnia podstaweęufemizowania – HGW (= chuj go wie).
Ortografia nie jest tu istotna, zreszta˛ opisywany wyraz najcze˛sćiej pisany jest przez samo h.
W bardzo wielu wypadkach dodatkowym czynnikiem stymuluja˛cym stosowanie eufe-
mizmów omówionych w tej cze˛sći pracy jest dobre wychowanie. Wspomniałam o tym juz˙
wczesńiej, nie sposób bowiem pomina˛c´ tego zagadnienia. W tym miejscu chce˛ zaznaczyc´, z˙e cze˛sto zdarzaja˛ sie˛ sytuacje, w których podstawowym powodem stosowania eufemizmów jest własńie dobre wychowanie, a nie tabu społeczne. Dzieje sie˛ tak zwykle wtedy, kiedy elegancki sposób mówienia jest cecha˛ danej osoby i podstawowym powodem unikania wyrazów ostrych lub drastycznych (grubych). Je˛zyk, nie tylko potoczny, dostarcza wielu sposobów łagodnego wypowiadania sie˛. Trzeba tylko umiec´ je odpowiednio wykorzystywac´.
VIII
Tabu spowodowane przyzwoitosćia˛, skromnosćia˛ i wstydem
Jest we współczesnym s´wiecie bardzo rozpowszechnione; dotyczy przede wszystkim
nazw niektórych cze˛sći ciała, czynnosći fizjologicznych, stanów organizmu oraz całej
sfery erotyki. Korzenie tych przekonanśa˛ bardzo stare, sie˛gaja˛ cze˛sto pradawnych wierzen´, przypisuja˛cych magiczne własćiwosći pewnym cze˛sćiom ciała (niekoniecznie tym, na
których nazwy dzisńałoz˙one jest tabu). W pózńiejszym okresie bardzo duz˙a˛ role˛ odegrała pruderia (np. w XIX i jeszcze w XX w. w Stanach Zjednoczonych, a zwłaszcza w Wielkiej
Brytanii), bardzo rygorystycznie przestrzegaja˛ca ustalonych zakazów, co czasem prowa-
dziło do wre˛cz komicznych sytuacji. Dodatkowym powodem nałoz˙enia tabu na wspomnia-
ne zjawiska moz˙e byc´ po prostu wzgla˛d na estetyke˛ – wymiotowanie, wydalanie, pocenie sie˛ nie jest przeciez˙ estetyczne, wre˛cz odwrotnie, cze˛sto jest nieprzyjemne, a nawet odraz˙aja˛ce. Dlatego tez˙ nie powinno sie˛ o nich mówic´, a skoro juz˙ jest to konieczne, nalez˙y robic´ to w sposób jak najbardziej ogle˛dny, nie wzbudzaja˛cy niemiłych skojarzen´. Poniz˙ej przedstawieęufemistyczne omówienia nazw cze˛sći ciała, wybranych czynnosći fizjologicznych i stanów organizmu ludzkiego oraz słownictwo dotycza˛ce erotyki.
a) Nazwy cze˛sći ciała
Niegdys´ wierzono, z˙e organizm ludzki funkcjonuje nie jako całosć´, lecz poszczególnym organom przypisywano samoistny byt. Niezalez˙nosćŕa˛k, nóg, oczu czy je˛zyka wyraz˙ała
sie˛ m. in. w niemoz˙nosći sprawowania pełnej kontroli nad ich działaniem. Szczególnie
niebezpieczne były te cze˛sći organizmu, które mogły zaszkodzic´ drugiemu człowiekowi
przez działanie magiczne – np. re˛ce, oczy (tzw. złe oko, czego przejawem jest jeszcze do dzis´ wiara, z˙e pawie pióro przynosi nieszcze˛sćie) czy je˛zyk. Na te cze˛sći ciała dzis´ tabu juz˙ nie jest nałoz˙one. Tajemnica zwia˛zana z przekazywaniem z˙ycia i przedłuz˙aniem
gatunku stała sie˛ powodem tabu otaczaja˛cego narza˛dy rodne kobiety i genitalia u me˛z˙-
czyzn. Pierwotna˛ przyczyna˛ w wielu wypadkach nie był wie˛c wstyd, lecz szacunek dla
tajemnicy prokreacji. W toku dziejów tabu pierwotne usta˛piło, a w jego miejsce pojawiacśie˛ zacze˛ło tabu chronia˛ce poczucie przyzwoitosći i wstydu. I z takim tabu dzis´ – w naszym kre˛gu cywilizacyjnym – spotykamy sie˛ najcze˛sćiej. W miejsce wyrazów obje˛tych tabu
wchodza˛ ich zaste˛pniki maskuja˛ce tresći obsceniczne. Po jakimsćzasie eufemizm traci
139
duz˙o ze swej siły pozytywnej i staje sie˛ wyblakłym eufemizmem, funkcjonuja˛cym juz˙ jako verbum proprium. W jego miejsce pojawia sie˛ nowy wyraz, o konotacjach pozytywnych.
Dzieje sie˛ to zwykle dosć´ wolno i nie da sie˛ – w wielu wypadkach – zaobserwowacźmian tego typu w obre˛bie jednego pokolenia. Jednak historia wielu eufemizmów wskazuje na
tendencje˛ przeciwna˛ – przez wiele lat funkcjonuja˛ w nie zmienionej postaci i wcia˛z˙ maja˛
siłeęufemizuja˛ca˛.