Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Na przykład
badani mogą używać strategii mnemonicznych, aby generować dodatkowe wskazówki, i w
ten sposób podwyższać swoje osiągnięcia w swobodnym odtwarzaniu. O rezultatach w teście
rozpoznawania decyduje kontekst (wskazówki), w którym następuje test, i poziom trudności
dystraktorów. Zatem poziom osiągnięć w odtwarzaniu i rozpoznawaniu zależy od wielu
czynników.
Interakcje pomiędzy uczeniem się i pomiarem efektów
Poprzedni paragraf traktował rozpoznawanie i odtwarzanie jako sposoby pomiaru, które
ogólnie różnią się pod względem swojej czułości. Jednak czasami jakaś procedura testowania
nie ujawnia równomiernie większej ilości pamiętanego materiału niż inna; a raczej różne
procedury są lepiej lub gorzej dostosowane do materiału, który był w odmienny sposób
zapamiętywany. W następnych paragrafach zajmuję się manipulacjami kontekstem na etapie
uczenia się i dokonywania pomiaru efektów.
Zależność pamięci od kontekstu
W rozdziale 7. omówiłem ideę pamięci zależnej od kontekstu, czyli tego, że zapamiętywany
materiał staje się powiązany z kontekstem, w którym następuje zapamiętywanie. We
wcześniejszej partii rozdziału 8. przedstawiłem pogląd, że elementy ulegają powiązaniu z
jakąś reprezentacją kontekstu listy. Prawdopodobieństwo odtworzenia jakiegoś elementu
zależy od tego, do jakiego stopnia jest możliwe odtworzenie kontekstu listy. Jest ono funkcją
podobieństwa pomiędzy kontekstem w trakcie uczenia się i kontekstem w trakcie pomiaru
efektów. Uzyskano dane dowodzące, że badani mają trudności z odtwarzaniem materiału, gdy
kontekst pomiędzy uczeniem się i sprawdzianem zmienia się. Być może najbardziej
widowiskowego pokazu tego zjawiska dokonali Godden i Baddeley (1975). Badani byli
płetwonurkowie, którzy uczyli się listy 40 słów albo na lądzie, albo pod wodą i odtwarzali
słowa albo na lądzie, albo pod wodą. Rysunek 8.5 przedstawia
wyniki tego eksperymentu. Badani uzyskali o wiele wyższe wyniki, gdy kontekst odtwarzania
był taki sam jak kontekst uczenia się. Podana interpretacja wskazuje, że niektóre wskazówki,
powiązane przez płetwonurków ze słowami, były elementami kontekstualnymi wody lub lądu
i badanym było trudno odnaleźć te elementy w innym kontekście. Uzyskany rezultat stwarza
poważny problem dla szkolenia płetwonurków, gdyż większość szkolenia odbywa się na
suchym lądzie, ale nabywane umiejętności muszą być odnajdywane pod wodą.
Osiągnięty przez Goddena i Baddeleya efekt jest o wiele silniejszy niż większość efektów
kontekstu opisana w literaturze (np. Smith, Glenberg i Bjork, 1978), które wykorzystywały
mniej zasadnicze zmiany kontekstu. W niektórych badaniach nie stwierdzono w ogóle
występowania efektów kontekstu (np. Fernandez i Glenberg, 1985; Saufley, Otaka i
Bavaresco, 1985). Eich (1985) uważa, że wielkość omawianego efektu zależy od stopnia, w
jakim kontekst jest integrowany z zapisami pamięciowymi. Porównał on dwie sytuacje, w
których badani mieli wyobrażać sobie same słowa lub słowa włączone w kontekst. Badanie
wykazało silniejsze efekty zmiany kontekstu, gdy badani wyobrażali sobie słowa włączone w
kontekst. W terminach reprezentacji wskazówka-zapis (np. rysunek 8.2) można sądzić, że
taka manipulacja może wpływać na to, czy elementy kontekstualne, na przykład wygląd
pomieszczenia eksperymentalnego, zostają powiązane z zapisem pamięciowym jako
wskazówki.
Efekty zależności od kontekstu mają ciekawe implikacje w odniesieniu do takich zadań, jak
zdawanie egzaminów. Sugerują one, że ludzie uzyskają lepsze efekty na egzaminie, jeżeli
będą uczyli się w tym samym kontekście, w jakim zdają egzamin, a ich osiągnięcia będą
jeszcze wyższe, jeśli będą starali się integrować to, czego uczą się, z kontekstem sprawdzianu.
Odtwarzanie w otoczeniu mokrym
Suche Mokre Otoczenie, w którym następowało uczenie się
Rysunek 8.5. Średnia liczba odtworzonych słów jako funkcja otoczenia, w którym
następowało uczenie się i odtwarzanie (Godden i Baddeley, 1975)
Niestety nie zawsze można mieć dostęp do sali egzaminacyjnej lub dopasować się z wieloma
wewnętrznymi komponentami kontekstu.
Gdy ludzie dokonują integracji kontekstu z tym, co zapamiętują, uzyskują lepsze wyniki
odtwarzania, jeśli znajdą się ponownie w tym kontekście.
Pamięć zależna od stanu
Pojęcie kontekstu można rozszerzyć na wewnętrzny stan jednostki, który może zmieniać się
w zależności od tego, czy jest ona szczęśliwa czy smutna, głodna czy syta, podniecona lub
spokojna itd. W niektórych przypadkach badani ujawniają lepsze odtwarzanie, gdy ich stan w
chwili pomiaru odpowiada ich stanowi w chwili uczenia się. Zjawisko to określa się jako
pamięć zależną od stanu (stare-dependent memory). Jednym z często badanych aspektów
zależności od stanu były różne stany wywołane przez podawanie określonych substancji. W
odniesieniu do takich substancji, jak alkohol i marihuana, dane wskazują, że badani uzyskują
lepsze efekty odtwarzania, gdy uczą się i odtwarzają bez zażywania ich, niż gdy uczą się w
jednym stanie, a odtwarzają w innym (Eich, Weingartner, Stillman i Gillin, 1975; Goodwin,
Powell, Bremer, Hoine i Stern, 1969). Reprezentatywny dla tego rodzaju badań eksperyment
(Goodwin i in., 1969), którego wyniki zamieszczono na rysunku 8.6, analizował efekt
