Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.

Intuicyjnie odróżniamy naszą wiedzę o faktach, tzw. wiadomości, od wiedzy typu umiejętności. Tymczasem, jak wynika choćby z przykładu z Janem, dziadkiem Michała, oddzielenie tego, co jest zakodowanym faktem, a co wnioskiem z tych faktów nie zawsze musi być oczywiste, tzn. nie zawsze wiemy, czy fakt został zakodowany bezpośrednio (kiedy np. otrzymujemy bezpośrednią informację o tym, że Jan jest dziadkiem Michała) czy za pośrednictwem jakiejś procedury wnioskowania. Tak więc w rozwiązaniu, jakie proponuje Anderson, dwa typy pamięci okazują się być ze sobą powiązane. Procedury stosowane są bowiem do informacji napływających nie tylko ze świata zewnętrznego, lecz także z bloku pamięci deklaratywnej.
Ten właśnie fakt skłaniał wielu badaczy do tego, aby przyjąć tylko jeden typ wiedzy.
Zwolennicy wiedzy o charakterze wyłącznie proceduralnym akcentowali dwie sprawy. Po pierwsze, jak uczynił to jeden z twórców psychologii poznawczej, Neisser (1967), akcentowano dynamiczny, zmienny charakter pamięci. Każdy fakt wydobywania jakiejś informacji z pamięci zmienia ją; kolejny akt poznawczy wykorzystuje akty wcześniejsze, ale jest od nich różny. Skoro każde przywołanie czegoś z pamięci różni się od poprzedniego, to ńie można mówić o stałej reprezentacji wiedzy, o ponownym pojawieniu się tej samej myśli.
Po drugie, ponieważ nie zawsze możemy odróżnić fakty obserwowane od inferowanych, wygodniej jest przyjąć, że pamięć nasza składa się wyłącznie z różnego typu procedur. W tym kierunku idą takie koncepcje, jak teoria schematów Rumelharta (1980), koncepcja skryptów Schanka i Abelsona (1977) czy teoria ram Minsky'ego (1975). W takim ujęciu nasze R1
57
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
wiadomości nie tylko jakoś wiążą się z naszymi umiejętnościami, ale po prostu nie ma między nimi żadnej różnicy w strukturze reprezentacji. Wrócimy do tej problematyki w dalszych rozważaniach.
Pamięć semantyczna i pamięć epizodyczna
Ważnego podziału pamięci trwałej (LTM) na pamięć semantyczną i pamięć epizodyczną dokonał w 1972 roku Endel Tulving; podział ten zyskał ogromną popularność w literaturze psychologicznej. Najogólniej mówiąc, pamięć semantyczna to system naszej ogólnej wiedzy pojęciowej, a pamięć epizodyczna to wiedza związana ze wspomnieniami i przeżyciami osobistymi. Musimy jednak pamiętać, iż podział ten dotyczy wyłącznie pamięci deklaratywnej. Sam Tulving (1985), nie odwołując się bezpośrednio do teorii Andersena, wyróżnia trzy systemy pamięci trwałej: proceduralną, semantyczną i epizodyczną, i wiąże je z różnymi poziomami świadomości, przypisując najwyższy jej poziom (samoświadomość) systemowi epizodycznemu, co obrazuje rysunek 26. Pamięć proceduralna w ujęciu Tulvinga przejawia się jedynie w reakcjach motorycznych organizmu.
Systemy pamie~ci Świadomo5ć
EPIZODYCZNA e---T AUTONOETYCZNA
(wiem, że wiem)
SEMANTYCZNA .~--~-~. NOETYCZNA (wiem )
PROCEDURALNA E---~. ANOETYCZNA
(nie wierni
Rys, 26. Schemat relacji między poziomami świadomości a systemami pamięci. (Według E.
Tulving, 1985.)
Informacje w systemach pamięci semantycznym i epizodycznym przyjmują formę sądów i charakteryzuje je znacznik prawdziwości (są prawdziwe lub fałszywe), mogą być analizowane introspekcyjnie i mogą zostać zakomunikowane werbalnie. Właściwości tych nie przejawia pamięć prpceduralna, wiedzę tego typu można zademonstrować pewnym specyficznym zachowaniem, a jej nabycie wymaga zwykle intensywnego ćwiczenia, podczas gdy wiedza epizodyczna, a czasem także semantyczna może zostać przyswojona w jednym akcie percepcji lub myśfi. Wzajemne relacje między wyróżnionymi
62
systemami pamięci przedstawia Tulving w swoim artykule How mapy memory systems are there? (1985).
58
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Ujmuje on trzy wyróżnione przez siebie systemy hierarchicznie, traktując pamięć proceduralna jako system wyjściowy, wspólny ludziom i zwierzętom, z którego wyłania się najpierw system pamięci semantycznej, a następnie epizodycznej. Rysunek 26 przedstawia wzajemne relacje tych systemów i odpowiadający każdemu z nich stan świadomości: Stany te umieszcza Tulving na kontinuum, którego jeden kraniec stanowi nieświadoma wiedza, kolejny poziom to świadomość świata zewnętrznego i wewnętrznego towarzysząca pamięci semantycznej, a najwyższy poziom, poziom samoświadomości, poczucie własnej tożsamości i czasu subiektywnego rozciągającego się od przeszłości do przyszłości, właściwy jest pamięci epizodycznej.
W poniższym podrozdziale omówimy główne różnice między dwoma systemami pamięci, semantycznym i epizodycznym, tak jak je przedstawia Tulving w pracy Episodic memory z 1984 roku, a następnie przejdziemy do omówienia różnych modeli pamięci semantycznej, jakie pojawiły się w literaturze psychologicznej po wprowadzeniu przez Tulvinga rozróżnienia obu systemów pamięciowych w 1972 r.
Różnice między pamięcią semantyczną a pamięcią epizodyczną
Różnice w typie informacji
,E_pizod~rr ztly system pamięci rejestruję_bęzpoś_redni~ dQ~wi~.~lczęnie. System semąnty~z_ny rejestruje znaczęni~_zd~daxxzeń~i.faktów oraz znaczenie językowe. 0
organizacji pamięci semantycznej decyduje system pojęć. Jednostkom organizacji informacji w tym systemie odpowiadają terminy używane przez różnych autorów, takie jak: pojęcia, idee, fakty, sądy, reguły, skrypty itp. Jest to wiedza ludzka o świecie. Pozaczasowa i pozaosobista. W przeciwieństwie do tego organizacja systemu epizodycznego jest czasowa, jej elementy mają wyraźną charakterystykę dokonywania się w określonym czasie i miejscu, i właściwości subiektywnego przeżycia. Są to zdarzenia z przeszłości jednostki i stanowią podstawę do tworzenia się jej osobistej tożsamości. System epizodyczny nie odnosi się do świata, lecz do danej jednostki. Przekonanie o osobistym doświadczeniu danego zdarzenia jest zarazem przekonaniem o jego prawdziwości, podczas gdy przekonanie o prawdziwości sądów z systemu semantycznego zależy bardziej od społecznie uznanych świadectw.