Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Im jest on szerszy, tym silniejsze s� efekty mno�nikowe dzia�alno�ci firm zagranicznych w gospodarce kraju przyjmuj�cego i ich wp�yw na poziom produkt�w, technologii i organizacji produkcji. Niebezpiecze�stwo zwi�zane z pojawieniem si� inwestora z zagranicy w polskim przedsi�biorstwie polega na tym, �e dotychczasowi dostawcy mog� zosta� zast�pieni przez tradycyjnych, zagranicznych dostawc�w inwestora.
Ca�kowity brak powi�za� lokalnych charakteryzuje cz�sto monta� produkt�w na miejscowy rynek63, r�wnie� dzia�alno�� monta�owa zorientowana na eksport mo�e polega� na traktowaniu Polski jako platformy eksportowej i sprowadzaniu wi�kszo�ci zaopatrzenia z zagranicy. Jest to typow� cech� przy tzw. przerobie uszlachetniaj�cym, np. szyciu odzie�y dla zagranicznych klient�w, kt�rzy dostarczaj� komplet materia��w i akcesori�w i w ca�o�ci odbieraj� gotowe produkty. Zasadnicze znaczenie dla powi�za� lokalnych maj� wi�c typ produkcji i funkcja polskich fabryk w koncernie, odzwierciedlaj�ce strategi� firmy. Uwa�a si� zazwyczaj, �e fa-, bryki budowane od podstaw generuj� s�absze powi�zania lokalne ni� inwestycje j w zak�ady istniej�ce, kt�re przejmowane s� wraz z sieci� dostawc�w. Si�a lokalnych! powi�za� zale�y te� od d�ugo�ci dzia�ania inwestora w Polsce i autonomii miejsco-'' wych sp�ek. Znalezienie w Polsce godnych zaufania dostawc�w okre�la jako trudne 67% badanych firm, kt�re uruchomi�y nowe fabryki w ci�gu ostatnich 3 lad i 39% takich, kt�re wybudowa�y je wcze�niej (w tym jako bardzo trudne odpowied-| nio 17 i 4%).
R Dicken (1998) twierdzi, �e inwestycje zorientowane eksportowo rzadziej rozwijaj� silne powi�zania lokalne, co znajduje pewne potwierdzenie w Czechach (Pavlinek 1998) i w Polsce (rozdz. 6). Sytuacja w�r�d eksporter�w jest jednak zr�nicowana, przewaga importu nad zaopatrzeniem krajowym cechuje g��wnie zak�ady elektroniczne, odzie�owe i w��kiennicze, a tak�e cz�� producent�w samo-
63 Monta� mo�e mie� r�ny charakter, np. prosty monta� samochod�w w systemie SKD z niewielkiej liczby importowanych podzespo��w lub monta� CKD (completely knocked-down) z kilkuset cz�ci, z kt�rych wiele mo�e by� produkowanych w kraju.
444
Skutki inwestycji
du�ych firm zagranicznych, dostawcami s� tak�e podmioty z kapita�em polskim. Inwestycjom w fabryki cz�ci samochodowych sprzyja d��enie producent�w finalnych do zaopatrywania si� na miejscu w ramach strategii obni�ania koszt�w produkcji. Sie� dostawc�w cz�ci samochodowych rozwini�ta jest w Polsce nie gorzej ni� w Czechach, a znacznie lepiej ni� na W�grzech. Przy rosn�cym udziale zaopatrzenia krajowego, zmniejsza si� w ostatnich latach liczba bezpo�rednich kooperant�w fabryk samochod�w, ale �a�cuch zaopatrzeniowy jest d�ugi i obejmuje liczne zak�ady stanowi�ce drug� lub trzeci� �warstw�" dostawc�w.
Dostawcy otrzymywa� mog� pomoc techniczn� od producent�w finalnych. Fiat wprowadzi� autocertyfikacj� dostawc�w umo�liwiaj�c� im dosta wy just in time bezpo�rednio na linie produkcyjne bez kontroli jako�ci. Liczne firmy r�nych bran� posiadaj� w Polsce sta�ych, systemowych dostawc�w, wymuszaj� na nich cz�sto wdro�enie systemu jako�ci zgodnego z normami ISO 9000. Inwestorzy w przetw�rstwo spo�ywcze narzucaj� dostawcom p�produkt�w i p�od�w rolnych wysokie wymagania, kt�re podnosz� jako�� surowca, powoduj� jednak r�wnie� ograniczenie liczby dostawc�w, a czasem wzrost importu. Og�lnie rzecz bior�c, wymagania stawiane dostawcom przez firmy z kapita�em zagranicznym i wsparcie techniczne udzielane niekt�rym z nich wp�ywaj� na podniesienie poziomu produkcji wielu firm przemys�owych i niekt�rych gospodarstw rolnych w Polsce. Wp�yw ten dotyczy tak�e firm �wiadcz�cych us�ugi na rzecz producent�w zagranicznych - ich analiz� przedstawiono w nast�pnym rozdziale.
Opr�cz bezpo�redniego oddzia�ywania na dostawc�w lub odbiorc�w istnieje r�wnie�, nie mniej istotny, po�redni wp�yw inwestor�w. Jak zauwa�ono wcze�niej, dzia�alno�� firm z kapita�em zagranicznym stanowi przyk�ad i wywiera presj� na innych producent�w (tzw. efekt demonstracji), w tym konkurent�w, przyczyniaj�c si� do podnoszenia ich poziomu technicznego i organizacyjnego. Szczeg�lnym kana�em tego oddzia�ywania mo�e by� mobilno�� kadry.
Zaopatrywanie si� u miejscowych dostawc�w jest jednym z g��wnych element�w tego, co okre�lane jest jako lokalne zakorzenienie (lub wyposa�enie) inwestycji - local embeddedness (Dicken i in. 1994; Stryjakiewicz 1999). Niekt�rzy autorzy akcentuj� s�abe zakorzenienie zagranicznych inwestor�w w gospodarce kraj�w postsocjalistycznych (Grabher 1994; Hardy 1998). Rodzi to pytanie, czy nap�yw kapita�u z zagranicy nie przyczynia si� do rozwoju dualnej gospodarki, w kt�rej sektor firm z udzia�em zagranicznym stanowi s�abo powi�zan� z otoczeniem enklaw�. Niekorzystn� form� mo�e by� te� syndrom gospodarki filialnej (bmnch plant economy), gdzie polskie fabryki zagranicznych koncern�w spe�nia�yby funkcje producent�w standardowych wyrob�w na rynek krajowy oraz prostej produkcji na eksport, np. monta�owej. Wydaje si�, �e zr�nicowana struktura produkcji, skala powi�za� zaopatrzeniowych i oddzia�ywanie firm zagranicznych na otoczenie nie daj� podstaw do tezy o takim w�a�nie charakterze ich obecno�ci w polskim przemy�le.
446
Wp�yw na polsk� gospodark�
ZATRUDNIENIE
