Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Im jest on szerszy, tym silniejsze są efekty mnożnikowe działalności firm zagranicznych w gospodarce kraju przyjmującego i ich wpływ na poziom produktów, technologii i organizacji produkcji. Niebezpieczeństwo związane z pojawieniem się inwestora z zagranicy w polskim przedsiębiorstwie polega na tym, że dotychczasowi dostawcy mogą zostać zastąpieni przez tradycyjnych, zagranicznych dostawców inwestora.
Całkowity brak powiązań lokalnych charakteryzuje często montaż produktów na miejscowy rynek63, również działalność montażowa zorientowana na eksport może polegać na traktowaniu Polski jako platformy eksportowej i sprowadzaniu większości zaopatrzenia z zagranicy. Jest to typową cechą przy tzw. przerobie uszlachetniającym, np. szyciu odzieży dla zagranicznych klientów, którzy dostarczają komplet materiałów i akcesoriów i w całości odbierają gotowe produkty. Zasadnicze znaczenie dla powiązań lokalnych mają więc typ produkcji i funkcja polskich fabryk w koncernie, odzwierciedlające strategię firmy. Uważa się zazwyczaj, że fa-, bryki budowane od podstaw generują słabsze powiązania lokalne niż inwestycje j w zakłady istniejące, które przejmowane są wraz z siecią dostawców. Siła lokalnych! powiązań zależy też od długości działania inwestora w Polsce i autonomii miejsco-'' wych spółek. Znalezienie w Polsce godnych zaufania dostawców określa jako trudne 67% badanych firm, które uruchomiły nowe fabryki w ciągu ostatnich 3 lad i 39% takich, które wybudowały je wcześniej (w tym jako bardzo trudne odpowied-| nio 17 i 4%).
R Dicken (1998) twierdzi, że inwestycje zorientowane eksportowo rzadziej rozwijają silne powiązania lokalne, co znajduje pewne potwierdzenie w Czechach (Pavlinek 1998) i w Polsce (rozdz. 6). Sytuacja wśród eksporterów jest jednak zróżnicowana, przewaga importu nad zaopatrzeniem krajowym cechuje głównie zakłady elektroniczne, odzieżowe i włókiennicze, a także część producentów samo-
63 Montaż może mieć różny charakter, np. prosty montaż samochodów w systemie SKD z niewielkiej liczby importowanych podzespołów lub montaż CKD (completely knocked-down) z kilkuset części, z których wiele może być produkowanych w kraju.
444
Skutki inwestycji
dużych firm zagranicznych, dostawcami są także podmioty z kapitałem polskim. Inwestycjom w fabryki części samochodowych sprzyja dążenie producentów finalnych do zaopatrywania się na miejscu w ramach strategii obniżania kosztów produkcji. Sieć dostawców części samochodowych rozwinięta jest w Polsce nie gorzej niż w Czechach, a znacznie lepiej niż na Węgrzech. Przy rosnącym udziale zaopatrzenia krajowego, zmniejsza się w ostatnich latach liczba bezpośrednich kooperantów fabryk samochodów, ale łańcuch zaopatrzeniowy jest długi i obejmuje liczne zakłady stanowiące drugą lub trzecią „warstwę" dostawców.
Dostawcy otrzymywać mogą pomoc techniczną od producentów finalnych. Fiat wprowadził autocertyfikację dostawców umożliwiającą im dosta wy just in time bezpośrednio na linie produkcyjne bez kontroli jakości. Liczne firmy różnych branż posiadają w Polsce stałych, systemowych dostawców, wymuszają na nich często wdrożenie systemu jakości zgodnego z normami ISO 9000. Inwestorzy w przetwórstwo spożywcze narzucają dostawcom półproduktów i płodów rolnych wysokie wymagania, które podnoszą jakość surowca, powodują jednak również ograniczenie liczby dostawców, a czasem wzrost importu. Ogólnie rzecz biorąc, wymagania stawiane dostawcom przez firmy z kapitałem zagranicznym i wsparcie techniczne udzielane niektórym z nich wpływają na podniesienie poziomu produkcji wielu firm przemysłowych i niektórych gospodarstw rolnych w Polsce. Wpływ ten dotyczy także firm świadczących usługi na rzecz producentów zagranicznych - ich analizę przedstawiono w następnym rozdziale.
Oprócz bezpośredniego oddziaływania na dostawców lub odbiorców istnieje również, nie mniej istotny, pośredni wpływ inwestorów. Jak zauważono wcześniej, działalność firm z kapitałem zagranicznym stanowi przykład i wywiera presję na innych producentów (tzw. efekt demonstracji), w tym konkurentów, przyczyniając się do podnoszenia ich poziomu technicznego i organizacyjnego. Szczególnym kanałem tego oddziaływania może być mobilność kadry.
Zaopatrywanie się u miejscowych dostawców jest jednym z głównych elementów tego, co określane jest jako lokalne zakorzenienie (lub wyposażenie) inwestycji - local embeddedness (Dicken i in. 1994; Stryjakiewicz 1999). Niektórzy autorzy akcentują słabe zakorzenienie zagranicznych inwestorów w gospodarce krajów postsocjalistycznych (Grabher 1994; Hardy 1998). Rodzi to pytanie, czy napływ kapitału z zagranicy nie przyczynia się do rozwoju dualnej gospodarki, w której sektor firm z udziałem zagranicznym stanowi słabo powiązaną z otoczeniem enklawę. Niekorzystną formą może być też syndrom gospodarki filialnej (bmnch plant economy), gdzie polskie fabryki zagranicznych koncernów spełniałyby funkcje producentów standardowych wyrobów na rynek krajowy oraz prostej produkcji na eksport, np. montażowej. Wydaje się, że zróżnicowana struktura produkcji, skala powiązań zaopatrzeniowych i oddziaływanie firm zagranicznych na otoczenie nie dają podstaw do tezy o takim właśnie charakterze ich obecności w polskim przemyśle.
446
Wpływ na polską gospodarkę
ZATRUDNIENIE