Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Do pierwszej grupy umów należą umowy z: Białorusią (art. 27 ust. 4), b. Czechosłowacją (art. 26 ust. 4), Litwą (art. 26 ust. 4), Łotwą (art. 28 ust. 4) i Ukrainą (art. 25 ust. 4). Natomiast do drugiej grupy umów należą umowy z: b. Jugosławią (art. 26 ust. 3), KRLD (art. 19 ust. 2). Rumunią (art. 23 ust. 2), Węgrami (art. 32 ust. 2) i Wietnamem (art. 27 ust. 2). Te ostatnie dwie umowy stanowią ponadto, że jeżeli na podstawie wymienionych łączników nie nastąpiło ustalenie sądu właściwego, to wówczas właściwe są sądy obu państw.
Natomiast łącznik miejsca zamieszkania małżonków, jako łącznik podstawowy, występuje jedynie w umowach z Bułgarią (art. 23 ust. l i 2), Francją (art. 9) i b. ZSRR (art. 29 ust. l). W wypadku gdy małżonkowie nie mają miejsca zamieszkania w tym samym państwie, właściwe są sądy tego państwa, w którym małżonkowie mieli ostatnio miejsce zamieszkania (art. 23 ust. l i 2 umowy z Bułgarią, art. 9 umowy z Francją). Łącznik ten występuje także w umowie z b. ZSRR (art. 29 ust. 3), ale określa on właściwość sądów, tylko jeżeli małżonkowie nie mają obywatelstwa tego samego państwa (art. 29 ust. 2).
1.3. Jurysdykcja w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi.
Szczegółowo jurysdykcję w sprawach dotyczących dzieci reguluje prawo szwajcarskie (zob. art. 66-67, 71, 75-76 i 79-80 ustawy związkowej z 18 grudnia 1987 r. o prawie prywatnym międzynarodowym). Przykładowo w sprawach dotyczących adopcji właściwe są szwajcarskie sądy lub organy administracji w miejscu zamieszkania osoby adoptującej lub adoptujących małżonków. Dla zaskarżenia adopcji właściwe są takie same sądy, jak dla ustalenia lub zaprzeczenia stosunku rodzicielskiego (czyli w zasadzie sądy szwajcarskie w miejscu zwykłego pobytu dziecka albo w miejscu zamieszkania matki lub ojca) — art. 75 ustawy z 1987 r. Jeżeli adoptująca osoba lub adoptujący małżonkowie nie mają miejsca
94 IV. Jurysdykcja krajowa — zagadnienia szczególowe
zamieszkania a Szwajcarii, a jedno z nich jest obywatelem szwajcarskim, dla adopcji właściwe są sądy lub organy administracji miejsca pochodzenia, o ile nie jest możliwe lub nie można rozsądnie wymagać dokonania adopcji w ich miejscu zamieszkania (art. 76).
Według art. 79 ust. l, dla powództw dotyczących stosunków między rodzicami a dziećmi, w szczególności dotyczących utrzymania dziecka, właściwe są sądy szwajcarskie w miejscu zwykłego pobytu dziecka lub w jego miejscu zamieszkania, albo w braku takiego miejsca — w miejscu zwykłego pobytu pozwanego rodzica.
Jeżeli ani dziecko, ani pozwany rodzic nie mają miejsca zamieszkania lub miejsca zwykłego pobytu w Szwajcarii, a jedno z nich jest obywatelem szwajcarskim, właściwe są sądy w miejscu pochodzenia (art. 80).
Sądy niemieckie w sprawach rodzinnych, zgodnie z § 640a ust. 2 ZPO, mają jurysdykcję, gdy jedna ze stron jest Niemcem lub ma w kraju zwykły pobyt. Jurysdykcja ta ma charakter fakultatywny. Posiadanie obywatelstwa niemieckiego ocenia się według prawa niemieckiego.
Pojęcie „sprawy ze stosunków rodziców i dzieci" użyte w art. 1101 k.p.c. rozumieć należy w znaczeniu nadanym im w części I k.p.c.7 Są to sprawy wskazane w art. 453-458 k.p.c., a zatem sprawy o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia, o unieważnienie uznania dziecka oraz o rozwiązanie przysposobienia — rozpoznawane w odrębnym postępowaniu procesowym oraz sprawy rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym (art. 579 i nast.) — o przyznanie, powierzenie, wykonywanie, ograniczenie, zawieszenie, pozbawienie i przywrócenie władzy rodzicielskiej, zakazanie osobistej styczności z dzieckiem, o odebranie dziecka, uznanie dziecka, rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, co do których brak porozumienia między rodzicami, o zezwolenie na dokonanie przez rodziców czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub na wyrażenie przez rodziców zgody na dokonanie takiej czynności przez dziecko oraz o nadanie dziecku nazwiskas.
Wyliczenie to wskazuje, że chodzi tu wyłącznie o sprawy niemajątkowe. Takie stanowisko zajął również Sąd Najwyższy, stwierdzając w orzeczeniu z 8 czerwca 1977 r., III CRN 284/769, że użyte w art. 1101 § l k.p.c. sformułowanie „sprawy
7 Zauważyć nadto należy, że pojęcie „strona" użyte w § l art. 1101 k.p.c. nie odnosi się do strony procesowej, lecz strony stosunku prawnego, z którego wynikają wskazane w tym przepisie sprawy.
8 Zob. B. Walaszek, Sądowe ustalenie nieślubnego ojcostwa w polskim prawie międzynarodowym prywatnym, Kraków 1959; tenże. Ustalenie ojcostwa małżeńskiego w polskim prawie rodzinnym, w polskim prawie międzynarodowym prywatnym i procesowym, Kraków 1962; tenże. Rozwiązanie przysposobienia w polskim kodeksie rodzinnym i opiekuńczym oraz w polskim prawie międzynarodowym prywatnym i procesowym, SC 1966, nr 7; tenże. Przysposobienie w polskim prawie rodzinnym oraz w polskim prawie międzynarodowym prywatnym i procesowym. Warszawa 1966; H. Tramamer, Polska jurysdykcja krajowa i prawo właściwe w sprawach o ustalenie ojcostwa dziecka pozamalzeńskiego, NP 1971, nr 3 oraz orzecz. SN z 22 września 1966 r., III CR 150/65, PiP 1967, nr 3, s. 529.
9 OSPiKA 1978, nr 4, póz. 77 z glosą J. Ciszewskiego.
/. Jurysdykcja krajowa w sprawach małżeńskich i rodzinnych... 95
ze stosunków rodziców i dzieci" obejmuje wyłącznie sprawy niemajątkowe, a jurysdykcję w sprawie o alimenty należy ustalać na podstawie przepisów art. 1103 k.p.c.10
Sposób unormowania jurysdykcji w sprawach ze stosunków rodziców i dzieci oraz dotyczących przysposobienia oparty jest na identycznych łącznikach, jak w sprawach małżeńskich. Równorzędnymi łącznikami jurysdykcyjnymi są: obywatelstwo polskie jednej ze stron stosunku prawnego oraz miejsce zamieszkania w Polsce apatrydy.
Jeżeli obie strony mają miejsce zamieszkania w Polsce, a ponadto co najmniej jedna ze stron ma obywatelstwo polskie (lub będąc apatrydą ma miejsce zamieszkania w Polsce), jurysdykcja krajowa sądów polskich jest wyłączna.
Fakultatywna jurysdykcja sądów polskich istnieje w odniesieniu do spraw ze stosunków rodziców i dzieci oraz dotyczących przysposobienia między cudzoziemcami mieszkającymi w Polsce. A contrario sądy polskie nie mają jurysdykcji, gdy chodzi o sprawy między cudzoziemcami zamieszkałymi za granicą.