Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
31 Arystoteles, O powstawaniu i niszczeniu, tłum. L. Regner, [w:] Arystoteles, Dzieła…, t.
2, I, 316 a.
32 W. Heisenberg, Fizyka a filozofia, tłum. S. Amsterdamski, Książka i Wiedza, Warszawa 1965, s. 56–57.
33 Do czego przyczyniły się zarówno względy naukowe, jak i pozanaukowe – etyczne i religijne. Por. A. Łukasik, Filozofia atomizmu. Atomistyczny model świata w filozofii przyrody, fizyce klasycznej i współczesnej a problem elementarności, Wyd. UMCS, Lublin 2006, s.
108–115.
34 I. Newton, Mathematical Principles of Natural Philosophy, transl. by A. Motte, [w:]
R. M. Hutchins (ed.), Great Books of The Western World, t. 34, Mathematical Principles of Natural Philosophy. Optics, by sir Issac Newton, Treatise on Light, by Christian Huygens, Encyclopaedia Britannica Inc., Chicago – London – Toronto 1952, s. 270. Newton bronił
29
również poglądu o istnieniu próżni, co jest równie istotnym, jak teza o dyskretnej budowie materii, składnikiem atomizmu.
35 I. Newton, Optics, [w:] R. M. Hutchins (ed.), Great Books …, t. 34, s. 541.
36 G. W. Leibniz, Prawdy pierwotne metafizyki, tłum. J. Domański, [w:] idem, [w:] idem, Wyznanie wiary filozofa. Rozprawa metafizyczna. Monadologia. Zasady natury i łaski oraz inne pisma filozoficzne, tłum. S. Cichowicz, J. Domański, H. Krzeczkowski, H. Moese, PWN, Warszawa 1969, s. 92.
37 G. W. Leibniz, Polemika z Clarkiem. Czwarte pismo Leibniza, [w:] idem, Wyznanie…, s.
347.
38 Ibidem.
39 Wszystkie monady są natury duchowej, ale „nie ma dusz całkiem o d d z i e l o -
n y c h ani też duchów pozbawionych ciała. Jeden tylko Bóg jest całkowicie odeń odłą-
czony” (G. W. Leibniz, Zasady filozofii, czyli monadologia, [w:] idem, Wyznanie…, s. 312).
40 Por. R. Bregman, Leibniz and Atomism, „Nature and System” 1984, nr 6, s. 237–248, s.
242.
41 G. W. Leibniz, Zasady filozofii, czyli monadologia, [w:] idem, Wyznanie…, s. 297.
42 Por. L. L. Whyte, Boscovich’s Atomism, [w:] L. L. Whyte (ed.), Roger Joseph Boscovich.
Studies on His Life and Work on the 250th Anniversary of His Birth, George Allen & Unwin Ltd., Ruskin House Musseum Street, London 1961, s. 117.
43 R. J. Boscovich, A Theory of Natural Philosophy, trans. J. M. Child, Open Court Publishing, Chicago – London 1922, http://dbhs.wvusd.k12.ca.us/webdocs/Chem-History/Boscovich-1763.html. Bezwładność w rozumieniu Boškovića nie jest jednak, w przeciwieństwie do teorii Newtona, związana z masą, rozumianą jako absolutna własność elementarnych składników materii.
44 Dla pewnych związków, zwanych bertolidami, zachodzą odstępstwa od powyż-
szego prawa. Związki spełniające prawa stechiometryczne określa się jako daltonidy (por. Struktura materii. Poradnik encyklopedyczny, tłum. zbiorowe, PWN, Warszawa 1980, s.
11).
45 Dalton porównywał nawet chemię przed sformułowaniem przez niego teorii atomistycznej z astronomią przed sformułowaniem przez Newtona prawa powszechnego ciążenia i twierdził, że bez teorii atomistycznej prawa stosunków stałych i wielokrotnych są równie „mistyczne”, jak prawa Keplera bez dynamiki Newtona (por. W. H. Brock, D.
M. Knight, The Atomic Debates, [w:] W. H. Brock (ed.), The Atomic Debates. Brodie and the Rejection of the Atomic Theory, Leicester University Press, Leicester 1967, s. 5).
46 New System of Chemical Philosophy (1808). Por. J. Dalton, New System of Chemical Philosophy, cz. 1, Manchester – London 1808, from fascimile edition W. Dawson, London 1953, [w:] http://web.lemoyne.edu/~giunta/dalton.html, cz. 1, rozdz. 2, On the Constitution of Bodies, [w:] http://web.lemoyne.edu/~giunta/dalton.html; G. Holton, S. G. Brush, Introduction to Concepts and Theories in Physical Science, Addison–Wesley Publishing Company, Reading, Massachusetts, Menlo Park, California – London – Don Milis, Ontario 1973, s. 313–320.
47 J. Dalton, New System…, cz. 1, rozdz. 3, On Chemical Synthesis, [w:]
http://web.lemoyne.edu/~giunta/dalton.html.
48 Dalton w New System… przedstawił tablicę 37 elementów, wśród których, obok symboli pierwiastków chemicznych we współczesnym rozumieniu, figurują również
„atomy” wody i innych związków chemicznych.
49 M. von Laue, Historia fizyki, tłum. A. Teske, PWN, Warszawa 1957, s. 154.
30
50 Por. R. Mierzecki, Historyczny rozwój pojęć chemicznych, PWN, Warszawa 1987, s.
135.
51 Druga zasada termodynamiki stwierdza, że w układzie izolowanym mogą zachodzić jedynie takie procesy, w których entropia S rośnie (dla procesów nieodwracalnych) lub pozostaje stała (dla procesów odwracalnych):
dS ≥ 0 .
dt