Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Inni są do tego stopnia społecznie
izolowani, że nie potrafią dotrzeć do sklepów spożywczych. Jeszcze inni, o niskim poziomie
wykształcenia, nie zdają sobie sprawy ze znaczenia odpowiedniego odżywiania dla ich
zdrowia (Horwarth, 1991;
McKenzie, 1980). W wielu badaniach (Ardigo, 1990; Manson i Shea, 1991; Mowę i Bohmer,
1991; Thompson i Morris, 1991) stwierdzono, iż słabe odżywianie się jest związane ze
skutkami leczenia medycznego i chirurgicznego oraz długotrwałej hospitalizacji. Jedno z
badań (Finn, 1990) wykazało, że od 52 do 85% starszych pacjentów przebywających pod
długotrwałą instytucjonalną opieką wykazywało jakiś stopień niedożywienia.
Marie Krause (1984) pisze, że uboga dieta z jednej strony może prowadzić do
niedożywienia, a z drugiej do nadwagi. Sztywność nawyków żywieniowych, taka jak
spożywanie nieurozmaiconych i niezrównoważonych pod względem odżywczym posiłków,
jest prawdopodobnie najważniejszą przyczyną niedożywienia u starszych ludzi. Niektóre z
czynników przyczyniających się do niedoboru ciężaru ciała to: zły apetyt, upośledzone
trawienie i/lub wchłanianie, niski poziom kwasoty soku żołądkowego i/lub nieodpowiednia
ilość jedzenia, jak też słabe zrównoważenie pokarmów. Według Susan Finn (1990) jeszcze
innymi powodami mogą być zażywanie leków wpływających na stan odżywienia i
pogorszenie się zmysłu smaku. Jednak stan taki zwykle ulega poprawie, jeżeli posiłki
posiadają odpowiednią wartość odżywczą i są przygotowywane w sposób odpowiadający
indywidualnym preferencjom smakowym.
Jak już zaznaczono, dobra kondycja fizyczna jest istotna dla zdrowia we wszystkich
stadiach życia, a zwłaszcza w okresie, gdy jednostka przebywa już na emeryturze. Bez
względu na wiek kalendarzowy aktywność fizyczna opóźnia procesy starzenia się.
Regularne ćwiczenia fizyczne pomagają w utrzymaniu dobrego stanu zdrowia, poprawiają
oddychanie i krążenie, zwiększają elastyczność ciała i powodują lepszy sen, zmniejszają
też ryzyko ataku serca. Co więcej, w przypadku jego wystąpienia fakt, iż dana osoba
ćwiczyła regularnie, zwiększa jej szansę przeżycia (Barrow i Smith, 1983; Birkel i Freitag,
1991; Schiike, 1991).
Inną korzyścią wynikającą z aktywności fizycznej jest poprawa poziomu cholesterolu we
krwi i ciśnienia krwi. Regularne ćwiczenie zwiększa też siłę mięśni i daje ochronę przed
urazami wiązadeł (W.B. Carter, 1991; Reed, 1991). Jedno ze studiów (Blumenthal, 1991)
wykazało, że trening ruchowy wiązał się u starszych osób z istotnym zwiększeniem
spoistości kości, szczególnie u mężczyzn. Ponadto istnieją też dane, z których wynika, że
regularne ćwiczenia w znaczącym stopniu eliminują związane z wiekiem obniżanie się
zdolności dotleniania mózgu, dzięki czemu poprawia się umiejętność przetwarzania
informacji (Birren, Yercruyssen i Fisher, 1990; Schiike, 1991). Istnieją też dane (np.
Blumenthal, 1991; Cowper, 1991; Hansell i Mechanic, 1991; McAuley, Courneya i Lettunich,
1991; 0'Brien i Conger, 1991), że ćwiczenia fizyczne zwiększają u dorosłych wydolność
percepcyjną i psychiczny dobrostan, wpływając na zmniejszenie zaburzeń psychiatrycznych,
między innymi zaburzeń nastroju.
544 Rozdział 11. Późna dorosłość
Skutki braku aktywności fizycznej i siedzącego trybu życia w okresie emerytalnym są
liczne. Ogólnie biorąc, słabe aktywizowanie ciała prowadzi do pogorszenia się jego
funkcjonowania, między innymi układu kostnego, serca, płuc i mięśni. Człowiek staje się
słaby, ma mato energii, przybiera pochyloną postawę. Jego tkanka mięśniowa stopniowo
zostaje zastąpiona przez tkankę tłuszczową, l w końcu wszystkie nieak-tywizowane tkanki i
funkcje ulegają atrofii (Antonini i Vannucci, 1990; Barrow i Smith, 1983).
Jak więc przedstawia Darrell Menard (1991), największym zagrożeniem dla ciągłości
dobrego stanu zdrowia starszej osoby nie jest proces starzenia się, ale raczej brak
aktywności połączony z siedzącym trybem życia, mniejsze ryzyko, bowiem tkwi w
aktywności niż stałym jej braku.
Rozwój umysłowy
Wielu z nas uznaje starsze osoby za zapominalskie, niezdolne do jasnego myślenia,
powtarzające stale to samo, zniedotężniate. Jak już wcześniej wyjaśniliśmy, wiele naszych
mniemań o starszym wieku pochodzi z niepełnej wiedzy lub ze społecznych stereotypów.
Choć prawdą jest, że wraz z wiekiem obniża się sprawność zmysłów i ruchowa, to jednak
myślenie i nagromadzona wiedza mogą skompensować te ubytki. Większość starszych
ludzi jest zdolnych do satysfakcjonującego funkcjonowania, co stanowi najbardziej
praktyczne kryterium zdolności adaptacyjnych. Tak więc pogląd, iż u wszystkich starszych
osób następuje pogorszenie we wszystkich dziedzinach zdolności umysłowych, nie
znajduje potwierdzenia (Aiken, 1982; Labouvie-Vief, 1990; Park i Smith, 1991; Sinnott i
Cavanaugh, 1991).
TRENDY FUNKCJONOWANIA INTELEKTUALNEGO Jak starsi ludzie radzą sobie w
testach inteligencji? Aby informacja na ten temat była w pełni znacząca, musimy
zrozumieć, co mierzą standardowe testy inteligencji. Wyniki badań wskazują na ogólne
obniżenie się zdolności pomyślnego wykonania testów wymagających motorycznego
działania (na przykład układanie klocków) i szybkości (gdy na tym bazuje ocena). Tak więc
niskie ilorazy inteligencji uzyskane w testach mogą nie być skutkiem obniżenia się funkcji
intelektualnych, ale - przynajmniej częściowo - są efektem wolniejszego czasu reakcji, l,
jak wielokrotnie podkreślaliśmy, wiele jednostek może podwyższyć lub co najmniej
zachować na dobrym poziomie niektóre zdolności intelektualne do późnej starości
(Botwinick, 1984; Schaie, 1980, 1990; Schaie i Willies, 1991).
Pewne obniżenie się wyników może występować w takich testach, które wymagają
reagowania w ustalonym odstępie czasu, ale, jak się okazało, wiedza ogólna nie obniża
się z wiekiem. Należy też zaznaczyć, że wskaźniki uzyskane w podtestach słownych (na
przykład w słowniku) tylko niekiedy lekko się obniżają z wiekiem, ale na ogół pozostają na