Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Niew�tpliwie Huculszczyzna by�a do tego celu polem najbardziej dogodnym.
Wst�pny rozdzia� - jak zawsze - po�wi�ca Kolberg fizjograficznemu opisowi kraju, wykorzystuj�c zar�wno w�asne badania, jak i opisy podr�nik�w i badaczy takich, jak W. Poi, S. Witwicki, J. Dzi�dzielewicz, M. Eminowicz, M. Romanowski, M. Gorzkowski, L. Wajgiel, W. Zawadzki i in.1. Mimo, i� nie bada� zasi�gu obszaru zamieszka�ego przez Hucu��w, da� trafny zarys jej granic. Zaraz na wst�pie okre�la granic� bojkowsko-lmculsk�. Na tym odcinku bieg�a ona - podaje - mniej wi�cej od szczytu Popadi w pow. stryjskim, wzd�u� potoku Mo�oda i rzeki �omnicy, dalej ku wschodowi opodal miasteczka So�otwina, po czym �ukiem ku po�udniowi - biegnie ko�o Nadworny do Prutu i Luszki ku Seretowi. Tu ju� Huculi graniczyli z Pokuciem i Bukowin�, kt�r� bardziej na po�udniu zamieszkuj� Wo�osi. Granica p�nocno-zachodnia i wschodnia zosta�a przez Kolberga dok�adniej opisana, trudno�� stanowi�o jedynie okre�lenie granic po�udniowych. Autor przyznaje: "Jak daleko po
1 Poczet tych badaczy i podr�nik�w i zakres ich prac jest bardzo obszerny dlatego trudno wymieni� na tym miejscu nawet najwa�niejsze pozycje krajoznawcze czy ludoznawcze. Zob. bibliografi� na ko�cu tomu 55 DWOK.
XIX
drugiej stronie Karpat w W�grzech ich osady si�gaj� - dok�adnie oznaczy� nie mog�". Pot�ny �a�cuch Czarnohory i Czywczynu - dzia� wodny i bezdro�e z nielicznymi prze��czami - stanowi�y granic� naturaln�, anekumen�, kt�r� bieg�a dawna granica w�giersko--polska. Osadnictwo pasterskie, ci�gn�ce ku Czarnohorze, sz�o �z, nizinnego Pokucia i Bukowiny tylko dolinami rzek, w kierunku <-oraz wy�ej po�o�onych po�onin. St�d na pograniczu podg�rza karpackiego powsta�a znaczna ilo�� miasteczek: So�otwina, Nadworna, Peczeni�yn, Ko�omyja, Kos�w, Kuty, b�d�cych centrum handlowym na styku region�w Pokucia i Bukowiny dla skupu drewna, we�ny i byd�a, a zaopatrywania Hucu��w w najpotrzebniejsze artyku�y.
Na prze�omie XIX w. dawne liche osady, staje pasterskie i sza�asy pocz�y stopniowo przekszta�ca� si� w stacje klimatyczne. Tak powsta� szlak drogowy nad Prutem ��cz�cy Dor�, Delatyn, Mikuli-czyn, Tatar�w i Worocht�, cho� bieg�a tu i dawna droga przez prze��cz Tatarsk� na W�gry do Syhotu (Szigetu), oraz znacznie rzadziej odwiedzany, dzikszy i niedost�pny szlak nad Czeremoszem: U�cieryki, Jab�onica, Rostoki, Hrynwwra. Na p�noc od doliny Prutu, niemal w �rodku Huculszczyzny, powsta�a najwi�ksza w tym regionie wie� - �abie.
Zakre�lone przez Kolberga granice regionu, zbie�ne z granicami wytyczonymi przez wsp�czesnych mu W. Pola, S. Witwickiego i in., podlega�y ci�g�ej korekturze nast�pnych badaczy, w kt�rych pracach obszar regionu mala�. Najwi�kszy zasi�g Huculszczyzny, wyznaczony przez Witwickiego w po�owie ubieg�ego wieku, si�ga� od doliny �omnicy do Z�otej Bystrzycy, dop�ywu Seretu. By� to ogromny obszar, niemal trzykrotnie wi�kszy ni� w okresie bada� J. Falkowskie-go (1937-1938)1. Ale ju� na prze�omie XIX w. Rajmund Kaindl, niestrudzony badacz Huculszczyzny, profesor Uniwersytetu w Czer-niowcach2, przyjmowa� obszar znacznie mniejszy, poniewa� nie
1 Jan Falkowski bada� w tych latach i wcze�niej zachodnie i p�nocno-wschod-nic pogranicze Huculszczyzny. Wyznaczy� map� zasi�g�w ludno�ci i ukaza� ekspansji,' osadnicz� Hucu��w. Ju� wtedy obszar zamieszka�y przez �wiadomych swojej odr�bno�ci Hucu��w by� mniejszy w por�wnaniu z obszarem wytyczonym przez W. Pola czy V. Szuchewycza.
1 Zob. wyszczeg�lnienie jego licznych i cennych prac w bibliografii na ko�cu t ci mu 55 DWOK.
XX
XXI
uwzgl�dnia� doliny Bystrzycy So�otwi�skiej i Nadw�rnia�skiej na p�nocy. W tym samym prawie okresie, bo ok. 1902 r. W. Szuchewycz odrzuci� obszar po�o�ony na po�udnie od g�rnego Bia�ego Czeremoszu,, ale uzna� dolin� Bystrzycy Nadw�rnia�skiej jako obszar huculski. On jeden te� zakre�li� granic� po�udniow� nieco bardziej na po�udnie od granicy polsko-w�gierskiej, po miejscowo�ci �uh, Szybeny, Borkut, znajduj�ce si� po drugiej stronie �a�cucha Czarnohory na wysoko�ci Hryniawy. Badaj�cy w trzydzie�ci lat p�niej region huculski J. Falkowski okre�li� serce Huculszczyzny w dorzeczu Prutu i Czeremoszu g�rnego.
Wewn�trz regionu ludno�� okre�la�a siebie r�nie, jako Hucu�y hirski, Pidhiriany, Ze�e�ski, Pidhucu�y, b�d�: "my sobi taki prosti Hucu�y"1. Co do jednego natomiast byli jednomy�lni: i� nie s� B�jkami. Etnikon ten mia� u Hucu��w wyd�wi�k pogardliwy.
W po�owie XIX w. ludno�� huculska - wed�ug Kolberga cytuj�cego dane za W. Polem - zamieszkiwa�a 83 wsie; liczby ludno�ci Kolberg nie przytacza. Wed�ug p�niejszych danych W. Szuchewycza by�o w tym regionie 40 gmin w trzech powiatach: kosowskim, peczeni�y�skim i nadw�rnia�skim, z ponad stu osadami licz�cymi ok. 60 tys. mieszka�c�w. Dok�adn� statystyk� ludno�ci huculskiej w p�wieczu 1880-1930 poda� J. Falkowski: 1880 r. - 39 112 os�b, 1890 - 45 471,1910 - 57 000,1921 52 488,1931 - 64 2462. Liczby wskazuj� na dynamiczny rozw�j ludno�ci, odpowiadaj�cy rozwojowi gospodarczemu regionu. Jak� jednak by�a ta ludno��, jej byt i kultura, w okresie bada� Kolberga?
Opis ludu i kultury materialnej przedstawi� Kolberg w drugim rozdziale Rusi Karpackiej. Bozpocz�� go od om�wienia cech fizycznych i moralnych. Fizjograficzne warunki sprawi�y m.in., �e Huculi, oddzieleni od swych s�siad�w, odr�niali si� szeregiem cech antropo-
1 J. Falkowski Zachodnie pogranicze Huculszczyzny dolinami Prutu, Bystrzycy
Nadw�rnia�skiej, Bystrzycy So�otwi�skiej i �omnicy, Lw�w 1937 s. 11.
2 J. Falkowski Ze wschodniego pogranicza huculskiego. "Lud" 1936 T. 34 s. 142-
156; tego� P�nocno-wschodnie pogranicze Huculszczyzny, Lw�w 1938 s. 99. Bol�aja
sovetskaja enciklopedija T. 13 Moskva 1952 s. 241 podaje 250-300 tys. mieszka�
c�w w 1948 r., lecz liczba ta wydaje si� zawy�ona, poniewa� wzi�to pod uwag�
znacznie wi�kszy obszar pog�rza karpackiego, gdzie ludno�� huculska miesza si�
z pokuck� i wo�osk�, bukowi�sk�.
