Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Green i Bradley zrywaj� z tym obrazem w jego
utylitarystycznej i kontraktualnej postaci. Obaj uznaj�, �e
jednostka
odkrywa swe cele i pragnienia w ramach regulowanych przez
okre�lone
zasady stosunk�w z innymi lud�mi. Odkrywa i identyiikuje siebie
poprzez sie� stosunk�w mi�dzyludzkich, w kt�rych ramach jej cele s�
cz�ciowo skonkretyzowane. Jednostka zatem musi podejmowa� decy-
zje; mo�e ocenia� w�asne pragnienia na r�ne sposoby. Ale jej natura,
w tym te� jej pragnienia, nie maj� charakteru przedspo�ecznego.
Rf:FOHMA'I'ORzY, UTYI.I'rARY�C'I, IUEAI.I$C'1
Gdyby�my chcieli posun�� ten argument dalej, nale�a�oby w da-
leko bardziej powa�ny i szczeg�owy spos�b zada� pytanie o stosunek
moralno�ci do struktury spo�ecznej. Green i Bradley jednak umiejs-
cawiaj� jednostk� nie tylko w kontek�cie spo�ecznym, ale i metati-
zycznym. Czy te� raczej wydaj� si� prowadzi� analiz� spo�eczn�
w wysoce metafizycznym stylu. Aby wyja�ni�, co to znaczy, nale�y
prze�ledzi� kluczowe w�tki w refleksji tych my�licieli. Na przyk�ad,
Bradley stawia pytanie, dlaczego powinienem by� moralny. Jest to
pytanie, kt�rego u�y� jako tytu�u dla jednego ze swych Studi�w
etycznych*, aby odpowiadaj�c na nie stwierdzi�, �e jest ono �le
postawione, sugeruje bowiem, �e poza moralno�ci� istnieje jaki� cel,
do kt�rego cnota moralna mog�aby by� �rodkiem. Ale w ramuch
w�asnej �wiadomo�ci moralnej mo�emy stwierdzi�, �e moralno�� ma
pewien cel - nie znajduj�cy si� poza moralno�ci�, ale konstytuowany
przez ni� sam� w jej najwy�szym osi�gni�ciu, tj. w realizacji ja�ni
ludzkiej jako ca�o�ci. Realizuj� samego siebie w ca�ej pe�ni poprzez
czyny, kt�re wyra�aj� d��enia mojej ja�ni do czego� lepszego i wy�-
szego ni� to, czym ona ju� jest, zatem zasady, zgodnie z kt�rymi
chc�
post�powa�, staj� si� zasadami wyra�onymi w moim faktycznym
zachowaniu. W ka�dej sytuacji wyboru dokonuj� realizacji mojej
ja�ni
o tyle, o ile - po pierwsze -jestem �wiadom samego siebie,
niezale�nie od
mo�liwych alternatywnych wybor�w i wobec nich, oraz, po drugie,
poprzez samo�wiadomy wyb�r jednej z danych mo�liwo�ci i poprzez
uto�samienie si� z ni�, przez co nadaj� ca�ej ja�ni istnienie w
konkretnej
formie. Bradley nazywa to "konkretnym powszechnikiem", s�dem
o powszechnym znaczeniu, skonkretyzowanym w zrealizowanej
dzia�al-
no�ci konkretnej jednostki.
Ja�� rozwija si� do momentu, w kt�rym realizuje siebie ca�kowicie
poprzez identyfikacj� siebie samej jako cz�ci niesko�czonej ca�o�ci,
przekraczaj�c tym sposobem w�asne sko�czone granice. "Trudno��
polega na tym, w jaki spos�b b�d�c ograniczonym, a tym samym nie
b�d�c ca�o�ci�, rozszerzy� si� tak, aby sta� si� ca�o�ci�? Odpowied�
brzmi: sta� si� cz�ci� w ca�o�ci. Tutaj twoja osobista ja��, twoja
sko�czono�� jako taka, przestaje istnie�, staje si� funkcj� organizmu
.
* H'thioat Studu^.s, wyd. II, Oxford 1927.
306 � � 307
ROZUGIA�. 17
Musisz si� sta� nie po prostu cz�ci�, ale cz�ci� ca�o�ci; musisz sa
m to
wiedzie� i tego pragn��".
Czym jest ta ca�o��, w kt�rej indywidualna ja�� musi si� realizo-
wa�`? W jednym z dalszych rozdzia��w Studi�w etycznych, "Moje
miejsce
i wynikaj�ce ze� obowi�zki"*, otrzymujemy mo�e nie tyle sp�jn�
odpowied�, ile cz�� odpowiedzi na to pytanie. We wcze�niejszych
esejach Bradley atakuje pogl�d, �e celem, jaki �wiadomo�� moralna
stawia przed nami, mo�e by� albo przyjemno��, albo obowi�zek dla
niego samego. Powody jego zerwania z Benthamowskim utylitaryzmem
i kantyzmem s� cz�ciowo odmienne, a po cz�ci takie same. Argumen-
tuje na przyk�ad, �e przyjemno�� towarzyszy po��danemu celowi, ale
nie mo�e by� sama celem; twierdzi, �e wed�ug teorii Kantowskiej
obowi�zek przedstawia si� jako cel dla ja�ni, kt�ra sk�ada si� z
pragnie�
i sk�onno�ci tego rodzaju, �e obowi�zek nie mo�e stanowi� d1a niej
�adnej warto�ci, nie mo�e by� dla niej celem. W obu przypadkach
Bradley g�osi, �e proponowany cel jest zbyt og�lny i �e abstrakcyjne
formu�y Kanta i Benthama wprowadzaj� r�norodne cele, do kt�rych
d��� ludzie w r�nych warunkach i w r�nych czasach, jednakowo je
definiuj�c; w ten spos�b obaj my�liciele przedstawiaj� formu��, kt�ra
w rezultacie jest pozbawiona tre�ci. Le wzgl�du na to, ie formu�a
ta
obejmuje wszystko, do czego ka�dy mo�e d��y�, nie wskazuje niczego,
do czego musi on d��y�, je�eli chce pozostawa� w zgodzie ze sw�
�wiadomo�ci� moraln�.
Cel, jaki Bradley stawia przed cz�owiekiem, to cel odnalezienia
swego miejsca w spo�ecze�stwie i wype�nienia zwi�zanych z nim
obowi�zk�w. Obowi�zki te s� szczeg�owe i konkretne. Bradley ze-
zwala, abym m�g� do pewnego stopnia wybiera�, jakie miejsce mog�
zaj��, ale gdy ju� raz obieram jak�� pozycj�, obowi�zki, kt�re s� z n
i�
zwi�zane, nie s� ju� kwesti� mojego wyboru. Fakt ten jest spraw� do��
istotn�, bowiem tylko o tyle, o ile cel jest celem obiektywnym,
nie za�
obranym przeze mnie, mog� mie� nadziej� na realizacj� mej
indywidual-
no�ci poprzez osi�gni�cie tego celu. Nie jest ca�kiem jasne, co
Bradley
ma tu na my�li, ale stwierdza pewn� wa�k� rzecz, t� mianowicie, �e
* My .Slation un�l lts Dutie.s.
RI:fORMA7T)RzY. UTY�,ITARYSCI, IDBALIS('1
wszelkie kryteria, wed�ug kt�rych mam os�dza� m�j w�asny post�p
moralny, musz� by� kryteriami, kt�rych autorytet zasadza si� na
czym�
innym ni� moje wybory. Gdyby bowiem jedynym autorytetem by� m�j
