Stanowisko wszystkich fizyków, których poglądy omówiliśmy powyżej, najlepiej można scharakteryzo­wać powołując się na dyskusję, która w swoim...

Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.

Każdy, kto był niezadowolony z tego, że Einstein wyeliminował z fizy­ki pojęcie absolutnej przestrzeni i pojęcie absolutnego czasu, mógł argumentować w następujący sposób: Szcze­gólna teoria względności bynajmniej nie dowiodła, że czas absolutny i przestrzeń absolutna nie istnieją. Do­wiodła ona jedynie, że w żadnym spośród zwykłych do­świadczeń fizycznych nie przejawia się bezpośrednio prawdziwa przestrzeń ani prawdziwy czas. Jeśli jednak we właściwy sposób uwzględnimy ten aspekt praw przy­rody, a więc jeśli wprowadzimy odpowiednie czasy po­zorne dla poruszających się układów odniesienia, to nic nie będzie przemawiało przeciwko uznaniu istnienia przestrzeni absolutnej. Nawet założenie, że środek cięż­kości naszej Galaktyki (przynajmniej z grubsza biorąc) pozostaje w spoczynku względem przestrzeni absolut­nej - nawet to założenie okazałoby się prawdopodobne. Krytyk szczególnej teorii względności mógłby dodać, że można mieć nadzieję, iż w przyszłości zdołamy określić własności przestrzeni absolutnej na podstawie pomiarów (tzn. wyznaczyć “parametry utajone" teorii względno­ści) i że w ten sposób teoria względności zostanie osta­tecznie obalona.
Już na pierwszy rzut oka jest rzeczą jasną, że argu­mentacji tej nie można obalić doświadczalnie, nie ma w niej bowiem na razie żadnych tez, które różniłyby się od twierdzeń szczególnej teorii względności. Jednak­że język tej interpretacji sprawiłby, że zniknęłaby własność symetrii mająca decydujące znaczenie w teorii względności, a mianowicie niezmienniczość lorentzow-ska; dlatego musimy uznać, że powyższa interpretacja jest niewłaściwa.
Analogia do teorii kwantów jest tu oczywista. Z praw teorii kwantów wynika, że wymyślonych ad hoc para­metrów utajonych nigdy nie będzie można wykryć za pomocą obserwacji. Jeżeli wprowadzimy do interpreta­cji teorii parametry utajone jako wielkość fikcyjną - to wskutek tego znikną najważniejsze własności syme­trii.
W publikacjach Błochincewa i Aleksandrowa sposób ujęcia zagadnień jest zupełnie inny niż w pracach fizy­ków, o których mówiliśmy dotychczas. Zarzuty obu tych autorów pod adresem interpretacji kopenhaskiej doty­czą wyłącznie filozoficznego aspektu ujęcia problemów. Fizyczną treść tej interpretacji akceptują oni bez żad­nych zastrzeżeń.
Tym bardziej ostre są tu jednak sformułowania sto­sowane w polemice:
“Spośród wszystkich, niezmiernie różnorodnych kie­runków idealistycznych w fizyce współczesnej najbar­dziej reakcyjny kierunek reprezentuje tak zwana «szko-ła kopenhaska». Niniejszy artykuł ma zdemaskować idealistyczne i agnostyczne spekulacje tej szkoły doty­czące podstawowych problemów mechaniki kwanto­wej" [28] - pisze Błochincew we wstępie do jednej ze swoich publikacji. Ostrość polemiki świadczy o tym, że chodzi tu nie tylko o naukę, że mamy tu do czynienia również z wyznaniem wiary, z określonym credo. Cel autora wyraża cytat z pracy Lenina zamieszczony na końcu artykułu: “Jakkolwiek by się osobliwa wydawała z punktu widzenia «zdrowego rozsądku» przemiana nie-ważkiego eteru w ważką materię i odwrotnie, jakkol­wiek «dziwne» by się wydawało, że elektron nie ma żadnej innej masy, prócz elektromagnetycznej, jakkol­wiek niezwykłe wydać się może ograniczenie mecha­nicznych praw ruchu do jednej tylko dziedziny zjawisk przyrody i podporządkowanie ich głębszym od nich pra­wom zjawisk elektromagnetycznych itd. - wszystko to raz jeszcze potwierdza słuszność materializmu dialek­tycznego"[29].
Wydaje się, że to ostatnie zdanie sprawia, iż rozwa­żania Błochincewa na temat mechaniki kwantowej stają się mniej interesujące; odnosi się wrażenie, że sprowa­dza ono polemikę do wyreżyserowanego procesu, w któ­rym wyrok jest znany przed rozpoczęciem przewodu. Niemniej jednak jest rzeczą ważną całkowicie wyjaśnić zagadnienia związane z argumentami, które wysuwają Aleksandrów i Błochincew[30].
Zadanie polega tutaj na ratowaniu ontologii materialistycznej, atak więc skierowany jest głównie przeciwko wprowadzeniu obserwatora do interpretacji teorii kwan­tów. Aleksandrów pisze: “...w mechanice kwantowej przez «wynik pomiaru» należy rozumieć obiektywny skutek oddziaływania wzajemnego między elektronem a odpowiednim obiektem. Dyskusję na temat obserwa­tora należy wykluczyć i rozpatrywać obiektywne warunki i obiektywne skutki. Wielkość fizyczna jest obiek­tywną charakterystyką zjawiska, a bynajmniej nie wy­nikiem obserwacji"[31] . Zdaniem Aleksandrowa funkcja falowa charakteryzuje obiektywny stan elektronu.