Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Co więcej, w ciągu życia zmienia zajmowane pozycje i przynależności grupowe. Oznacza to, że musi zarzucać dawne idee i wzory i opanowywać nowe. Na przykład staje się dorosłym i przestają być aktualne wzory życia dziecka, a pojawiają się nowe normy i wartości. Zakłada rodzinę i musi uczyć się
roli męża czy ojca. Zmienia zawód i musi zdobyć nowe kompetencje. Idzie na emeryturę i przystosować się musi do stylu życia ludzi starych. Wreszcie zdarza się, że jednostka przechodzi z jednej kultury do drugiej ‐czasowo, jako turysta, podróżnik, pracownik sezonowy,
albo na stałe, jako emigrant czy uchodźca. Wtedy nie wystarczy kompetencja jednokulturowa,
socjalizacja musi objąć wiele kultur, po kolei lub równocześnie, wykształcając kompetencję wielokulturową, kosmopolityczną.
Trzy wizje internalizacji kultury
Wszystkie te treści, które społeczeństwo wpaja jednostce, zawarte są w obrębie kultury. Kultura
stanowi taki wielki, bogaty arsenał wiedzy, wzorów, reguł, norm, wartości, symboli, z którego
poza treściami wspólnymi dla całej zbiorowości (jak np. językiem) każdy korzysta selektywnie,
w zależności od pozycji społecznych (ról), jakie pełni, i swoich przynależności grupowych. Inne
treści przyswaja z kultury lekarz, inne adwokat, inne rolnik, inne marynarz. Czego innego uczy
się dziecko, czego innego student, czego innego emeryt. Inne wzory są ważne dla księdza, a inne dla artysty.
MICHEL FOUCAULT (1926‐1984)
Filozof i historyk francuski, który wywarł znaczny wpływ na niektóre najnowsze kierunki myśli
socjologicznej. Najważniejsze książki: [Szaleństwo i cywilizacja] (1961), Archeologia wiedzy]
(1969), Surveiller et punir [Nadzór i kara] (1975).
Działania i myślenie członków społeczeństwa są kształtowane przez ukryte i nieuświadomione
struktury, które wytwarzają się historycznie i mają wielką trwałość. Działają one jakby „za plecami* podmiotów społecznych. Foucault określa je mianem „dyskursówʺ życia potocznego,
288
oraz struktur poznawczych (epistemes) aktywności filozoficznej i naukowej. W pewnych momentach ciągłość dyskursów ulega radykalnemu zerwaniu i tworzą się nowe ramy działania
i myślenia. Istotną rolę w tym procesie odgrywa nauka społeczna. W rezultacie tworzy się całkowicie nowy świat społeczny, wszystko bowiem w społeczeństwie jest zrelatywizowane do
dyskursu. „Archeologia wiedzyʺ to wydobywanie na jaw, odgrzebywanie spod powłoki
pozornej oczywistości i konieczności innych niż panujące aktualnie dyskursów, ukazywanie zarówno ich historycznej ciągłości, jak i dyskursywnych przełomów. W historii dyskursów ogromną rolę odgrywa przypadek, odkrycie, inicjatywa, decyzja. Archeologia wiedzy pozwala
dostrzec, że „teraźniejszość nie była zawszeʺ, a obecne instytucje, reguły i przekonania nie są ani jedyne, ani konieczne, ani odwieczne.
Dyskursy raz ustalone są ludziom narzucane i egzekwowane. Pojawienie się nowych znaczeń stanowi efekt walk i realizowania władzy. „Genealogia wiedzyʺ odkrywa moment narodzin
nowych dyskursów, wiążąc je ze starciami sił społecznych dysponujących nierównymi
zasobami władzy. Na przykład pozornie oczywiste dychotomie: szalony‐normalny, chory‐zdro‐
wy, przestępca‐przestrzegajacy prawa ‐ zrodziły się w jakimś momende historyanym jako efekt
praktyk psychiatrycznych, medycznych i kryminologicznych. Wykluczenie pewnych kategorii
ludzi poza obręb społeczeństwa (ekskluzja) jest efektem zastosowania pewnych schematów
kategoryzacyjnych. Stają się one narzędziem władzy, której agentami są „sędziowie
normalnościʺ: nauczyciele, lekarze, naukowcy, pracownicy socjalni. Stworzyli nam oni dzisiaj