Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Japonii nie skolonizowano, wi�c nic nie sk�ania�o jej do odrzucenia tradycji. Indie zosta�y skolonizowane tylko cz�ciowo, ale nie do�wiadczy�y nigdy upokorzenia por�wnywalnego z przemian� Chi�czyk�w w nar�d narkoman�w. Dzi� r�norodno�� religijna w Indiach przypomina t� w dawnych Chinach, lecz nikomu nie przychodzi tam do g�owy, �e post�p wymaga zniszczenia religii.
Rezultaty chi�skiego pa�stwowego antyklerykalizmu nie by�y wcale zgodne z oczekiwaniami post�powc�w, wr�cz przeciwnie! Owszem, religie dozna�y znacznego uszczerbku - szczeg�lnie za� konfucjanizm, bardziej zale�ny od zewn�trznych form i rytua��w ni� od wewn�trznych przekona�. Ucierpia�y tak�e taoizm i buddyzm: utraci�y miejsca kultu, zniszczono ich ksi�gi liturgiczne, rozpierzchli si� wierni i duchowie�-
72 iPF K�k KoSu!ii
stwo. W imi� post�pu zniszczono pami��, a kultura chi�ska prze�y�a katastrof� por�wnywaln� z zag�ad� kultur prekolumbijskich w Ameryce. By�a to tak�e katastrofa spo�eczna, bo stowarzyszenia taoistyczne by�y jedynymi chi�skimi organizacjami, kt�re uprawia�y dobroczynno�� i w kt�rych panowa�a solidarno��. Na ich miejsce nic nie powsta�o, a biednych, samotnych, starc�w i bezrobotnych pozostawiono na pastw� losu. W Roku Koguta chi�ski rz�d zach�ca� buddyst�w, aby na nowo organizowali domy spokojnej staro�ci i przychodnie, ale jest ju� na to za p�no. Poza tym by�a to katastrofa gospodarcza, poniewa� stowarzyszenia taoistyczne by�y bankami finansuj�cymi przedsi�biorstwa na kontynencie i poza nim. Ich zniszczenie pozbawi�o kontynentalne Chiny ca�ego zespo�u praktyk, wypr�bowanych przez wieki, dzi�ki kt�rym pomy�lnie rozwija� si� handel.
Czy partia zrezygnowa�a z wyp�dzenia bog�w z Chin? Nie, zmieni�a si� tylko metoda. Tak jak w przypadku walki z demokratami sta�a si� subte�niejsza. Chi�czycy maj� prawo wierzy�, pod warunkiem �e nie b�d� si� organizowa�, a je�li si� ju� organizuj�, to tylko pod nadzorem partii. Legalne s� tylko te Ko�cio�y, kt�re przestrzegaj� instrukcji patriotycznych stowarzysze� taoistycznych, buddyjskich, katolickich, protestanckich, muzu�ma�skich. Wszystko to s� agendy partii, kt�re mieszaj� si� nie tylko do spraw organizacyjnych, lecz tak�e do teologii, je�li ich zdaniem nie jest dostatecznie racjonalna. W instrukcjach dla mnich�w � opublikowanych przez Chi�skie Stowarzyszenie Taoistyczne � napisano: �Oczywi�cie nie mo�na si� sta� nie�miertelnym, doskonal�c si� poprzez wewn�trzne oczyszczenie i alchemi�". Z pewno�ci� jest to twierdzenie naukowe, tyle �e kwestionuje prawdziwo�� wierzenia le��cego u podstaw taoizmu.
Inny spos�b eliminowania religii polega na zmienianiu ich w obiekty muzealne. �wi�tynie taoistyczne, na kt�rych ponowne otwarcie zezwolono w 1990 roku, podlegaj� kontroli biur podr�y i tuiystyki, co pozwala zrozumie�, sk�d bierze si� zainteresowanie partii religiami: �wi�tynie s� wyj�tkowo malownicze, stanowi� wi�c dla pa�stwa �r�d�o dochod�w. I tak s�ynny klasztor z G�iy Wudang w prowincji Hubei przyjmowa� przez pi�� stuleci uciekaj�cych od �wiata eremit�w. Mo�na si� tam by�o dosta�, w�druj�c le�nymi �cie�kami i wspinaj�c si� po tysi�cach stopni. Teraz tury�ci wje�d�aj� wyci�giem, a mnisi zarz�dzaj�cy klasztorem stali si� sprzedawcami poczt�wek i religijnych gad�et�w. Kilku ostatnich pielgrzym�w, rozpoznawalnych po ��tym nakryciu g�owy, pr�buje
Mistycy !!*F- 73
si� modli� do bog�w w obecno�ci turyst�w wyposa�onych w kameiy. �Zobaczcie, jak religia na nowo cieszy si� w Chinach wolno�ci�!" � powiadaj� na to komunistyczni przyw�dcy. Podobnie jest w Pekinie, gdzie za przyzwoleniem w�adz pozosta�a tylko jedna taoistyczna �wi�tynia � zmieniona w muzeum �wi�tynia Bia�ej Chmuiy; tymczasem przed rewolucj� by�o takich �wi�ty� oko�o siedmiuset. Podobnie rz�d zachowuje si� w Tybecie, przekszta�caj�c uczucia narodowe i religijne w turystyczn� atrakcj�. Powinni�my si� obawia�, �e tuiystyka zniszczy tybeta�ski buddyzm sprawniej ni� chi�ska armia!
Bogowie s� zm�czeni
Patrzy�em, jak odbudowuj� si� dawne �wi�tynie i powstaj� nowe ko�cio�y, ale ogl�dane z bliska wszystkie okazywa�y si� sztuczne: muzea, filie partii komunistycznej, emeiyckie komitety. Bez w�tpienia szuka�em nie do�� pilnie. Przecie� musia� gdzie� istnie� jaki� prawdziwy taoistyczny mnich, �wiadectwo oporu, jaki bogowie stawili antyklerykalizmowi i pr�bie zamkni�cia w muzeach? Korzystaj�c z informacji pewnego naukowca, dotar�em do miasta Fuzhou, aby tam w ko�cu spotka� mnicha, kt�ry zna� taoistyczn� kosmologi� i liturgi�, a nie tylko magiczne gesty.
