Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.

Ten ubiór wysmuklał sylwetkę, obciskając tors, brzuch i biodra. W obu odmianach wycięcie było szerokie i krągłe, a długie rękawy rozszerzały się poniżej łokcia. Ale w dziedzinie rękawów moda wydaje się szczególnie zmienna w latach 1185-1190. Końce rękawów przybierają formę jak gdyby olbrzymiego lejka, niemal zamiatającego ziemię. W początkach XIII wieku obserwujemy przesadę w odwrotnym kierunku: rękawy tak ciasno przylegają do przedramion, że trzeba je sznurować albo też nawet zaszywać po włożeniu. Najpiękniejsze bliauds szyto z paile albo samitu, ze stanikiem z przodu marszczonym, z dołem spódnicy sfałdowanym, lamowanym złotymi galonami i haftami, z których najcenniejsze sprowadzano z Anglii lub z Cypru. Niekiedy zamiast bliaud noszono suknię z cendalu czy kamlotu, nie tak ściśle do ciała dopasowaną i opatrzoną trenem (co Kościół ganił jako modę bezwstydną); krój takiej sukni, mniej ujednolicony, pozwalał na uwydatnienie indywidualnych cech figury. Podobnie jak cotte w stroju męskim, suknia w połączeniu z surcot z wolna wypiera dawniejszy bliaud i ostatecznie zwycięża w latach panowania Ludwika Świętego. W każdym razie dama, czy jest ubrana w bliaud, czy w suknię, jeśli chce wyglądać elegancko, musi okręcać się niezmiernie długim paskiem (z plecionych rzemyków, z jedwabnego czy też lnianego sznura), i to według ściśle ustalonych, kunsztownych reguł: paskiem otacza się talię, zawiązuje go z tyłu na plecach, potem zaś opasuje się biodra, zasupłując pasek z przodu i puszczając luźno w dół dwa końce równej długości aż do ziemi.
Kobiece chausses (pończochy bez stopek) różnią się od męskich tylko tym, że są umocowane zawsze podwiązkami, skoro niewiasta nie nosi braies (długich majtek). Trzewiki mają fasony bardzo rozmaite; z cholewką lub bez niej, zamknięte lub otwarte, z języczkiem lub bez, a sporządza się je ze skóry, z filcu lub z sukna i niekiedy wyścieła futrem. Moda faworyzuje stopę jak najmniejszą, obcasy nieco podwyższone i chód kołyszący się, starannie wyćwiczony.
Płaszcz kobiecy ma formę kloszowej peleryny, zapinanej nie tak jak męski na prawym ramieniu, lecz z przodu na rozmaite agrafy i zapinki, do których wytworności przywiązuje się wielką wagę. O wartości bowiem płaszcza rozstrzyga panne (futro, którym jest on podbity) oraz właśnie attaches, czyli zapinki. W ubraniach z miękkich tkanin stosuje się również szpilki, podobne do naszych, lecz znacznie większe, albo guziki, które weszły w szersze użycie pod koniec XII wieku w postaci złączonych par przesuwanych przez dwie dziurki. Guziki bywają kuliste lub płaskie, a robi się je ze skóry, z tkaniny, z kości, z rogu, z kości słoniowej lub z metalu.
Zwyczaj każe wszystkim niewiastom zapuszczać włosy jak najdłuższe, lecz uczesanie zmieniało się w zależności od wieku. Dziewczęta i młode kobiety rozdzielały włosy pośrodku i splatały w dwa warkocze, które spadały im na piersi; jeśli wierzyć dokumentom ikonograficznym, warkocze te często sięgały do kolan. Można je było też przedłużać przyczepiając na końcach wisiorki. Panie, którym natura poskąpiła włosów, sztukowały je zręcznie treskami. Po roku 1200 zanika moda na wspaniałe warkocze, a pojawiają się włosy krótsze, sczesane do tyłu, podtrzymywane opaską na czole i spływające swobodnie na kark i plecy. Wychodząc z domu lub wchodząc do kościoła niewiasty nakrywały głowy woalem z lnianego lub jedwabnego muślinu. Starsze panie zwijały włosy w duży kok (w razie potrzeby wypychając go sztucznie do pożądanych rozmiarów) i spowijały go tak zwanym couvre-chef - podwójnie złożoną chustą, zawiązaną pod brodą i przytrzymywaną opaską na czole. Wdowy i zakonnice nosiły guimpe, duży kwef z lekkiej tkaniny, zasłaniający całkowicie włosy, skronie, szyję, a nawet górną część torsu.
Herby
Ubiór nie był jedynym środkiem uzewnętrznienia osobowości i określenia miejsca zajmowanego w społeczeństwie. Temu celowi służyły liczne akcesoria, emblematy i insygnia, a wśród nich szczególnie na uwagę zasługują tarcze herbowe, które pojawiły się w XII wieku i które są dla historyka jednym z najwierniejszych zwierciadeł średniowiecznej mentalności.
Wszyscy wiedzą, czym były herby: barwnymi emblematami, związanymi z określoną osobą, rodziną lub społecznością, podległymi w swej kompozycji ścisłym regułom i na ogół przedstawianymi na tarczy. Mniej wszakże rozpowszechniona jest wiedza, że herby nigdy nie były wyłącznym przywilejem szlachty, że całkowicie różniły się od godeł używanych w starożytności, że nie miały, można by rzec, nic wspólnego z tajemniczym światem symboli i że ich pojawienie się wcale nie wiąże się z wyprawami krzyżowymi. Pierwszym posiadaczem tarczy herbowej - sześć złotych lwów na lazurowym polu - był Gotfryd Plantagenet, późniejszy hrabia Andegawenii, a otrzymał ją rzekomo, według kwestionowanej dzisiaj tradycji, w roku 1127 z rąk teścia, króla Anglii Henryka I z okazji swego ślubu z królewną Matyldą, wdową po cesarzu Henryku V. Niezależnie od tego, czy ta informacja jest ścisła, czy nie, stwierdzić można, że w drugiej ćwierci wieku XII herby pojawiły się w różnych regionach Europy Zachodniej, w Andegawenii, Normandii, Pikardii, Ile-de-France, w południowej Anglii i w dolinie Renu. Po roku 1150 zwyczaj używania herbów rozszerzył się nie tylko w sensie geograficznym, lecz również społecznym. Początkowo służyły tylko przywódcom wojennym, później zaczęli je przyjmować wasale wodzów i wasale wasalów, tak że w początkach XIII wieku posiadała je zarówno średnia, jak i drobna szlachta. Zwyczaj rozpowszechnił się i wkrótce już prawo do herbu nie było zastrzeżone tylko dla wojowników.
Przybierają więc takie godła kobiety (przed 1156 r.), miasta (od 1190 r.), duchowni (około 1200 r.), mieszczanie (ok. 1225 r.), a nawet chłopi (po 1234 r.). Sytuacja ta trwała do XV wieku. Nigdy bowiem w średniowieczu posiadanie herbu nie było ograniczone do jednej, określonej kategorii społecznej.