Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.

W Berlinie obowiązywała jeszcze godzina policyjna, ale czasem o zmierzchu spotykało się grupki powracających z przejażdżki rowerzystów; w niektórych dzielnicach przywrócono już elektryczność. A potem nagle na rogu ulicy ukazywali się inwalidzi wojenni, pozbawieni rąk albo nóg żołnierze w łachmanach, którzy posuwali się naprzód siedząc na drewnianych pudłach. Wychodziłem mało, piłem w izbie oświetlonej świeczką, potem małą żarówką.
Jednego wieczoru Moniek Ukrainiec wziął mnie pod rękę.
- Chodź - powiedział.
Nalegał, żeby z nim wyjść. Kręciliśmy się po pustych ulicach, spotykając od czasu do czasu wałęsających się żołnierzy.
- Amerykanie już są. Widziałem ich - powiedział. Mało mnie to obchodziło.
- Idę tam w nocy, Misza. Przechodzę do nich.
Noc była parna, nasze kroki odbijały się echem na pustych ulicach. Rozmawialiśmy, spacerując długo po godzinie policyjnej. Moniek nie miał już nikogo na Ukrainie. Wszyscy jego krewni legli w dołach.
- Znam Rosję i Rosjan, Misza. Oni nas nie lubią.
- A kto mnie uratował?
Z okręconymi przez pierś derkami wyszli z lasu na drogę byli partyzanci generała Aleksego Fiodorowicza Fiodorowa i zatknęli czerwony sztandar na Reichstagu.
- Wojna się skończyła, Misza. Ja chcę żyć. Nie lubię mundurów. Rosja jest pełna mundurów.
Odszedłem bez słowa, zostawiając go na środku jezdni, wsłuchując się w odgłos moich własnych kroków, nie chcąc więcej o nim myśleć. Wyciągnęliśmy go z rąk oprawców, a on wyrzeka się nas.
Ja też chciałem żyć i też nie lubiłem mundurów ani przesłuchań. Wiedziałem, że wielu Rosjan nie ma o nas wysokiego mniemania. A w Nowym Jorku zachowało się ostatnie drzewo z mojego lasu, matka mojej matki, założycielka naszej rodziny, ciotka Julka Felda. Ale nie lubię pozostawiać cokolwiek winnym, a miałem długi do spłacenia temu państwu i jego armii, która zawiodła mnie aż do Berlina. Trzeba było ten dług spłacić. Mężczyzna musi iść do końca. Ale Władek też się ulotnił, tak jak Moniek.

W kilka dni później wyjechałem do Poczdamu. Miasto było już w stanie oblężenia. Miała się tam odbyć konferencja trzech wielkich mocarstw, oczekiwano Churchilla oraz Tru-mana. W mieście spotykało się wyłącznie wojskowych, roiły się od nich długie, proste aleje rozległych parków. Żołnierze mieszkali w okolicznych zamkach. Przesłuchiwałem podejrzanych, aresztowałem dawnych hitlerowców, pośród nich esesmana, którego wydała własna żona. Ukrywał się w piwnicy, gdzie znaleźliśmy go z pistoletem w zasięgu ręki, wśród butelek koniaku i na pół spalonych fotografii, przedstawiających wisielców na szubienicach oraz pełne zwłok kostnice. Miał białe oczy, szeroką bliznę na twarzy, a gdy wytrzeźwiał w celi, zachowywał się zuchwale. Miał długi do spłacenia, a ja niemało do wyegzekwowania. Moniek i Władek wycofali się, ale ja byłem zdecydowany załatwić te sprawy do końca. Potem któregoś ranka wyznaczono nam służbę w parku; rozstawieni w odstępach, jeden oficer co dziesięć metrów, czekaliśmy w alei, którą przejechać miał Stalin. Zobaczyłem jego czarną limuzynę i profil, który mignął tylko za szybą i wnet zniknął. Jeden z Wielkich tej epoki. Stojąc przez parę godzin na brzegu alei marzyłem o świecie, w którym tak jak wśród partyzantów, w polskich lasach, jak w getcie i w bunkrze na Miłej przywódcy zachowaliby prostotę, byliby towarzyszami pośród towarzyszy.