Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Stopień zanie-
czyszczenia wód bada się za pomocą wskaźników fizycznych, chemicz-
nych i biologicznych porównywanych z normatywami przyporządko-
wanymi trzem klasom czystości wód (I klasa — woda nadająca się do
picia, wody niespełniające normatywów żadnej z tych trzech klas uwa-
ża się za nadmiernie zanieczyszczone), dla przykładu dorzecze Wisły
w 1994 roku miało według wskaźników fizyko-chemicznych 38,5%
kontrolowanego odcinka wód pozaklasowych, a wg kryteriów biolo-
gicznych — 85,6%. Zanieczyszczenie wód śródlądowych powoduje
konieczność ich uzdatniania (np. chlorowanie), aby mogła z nich korzy-
stać ludność, przy czym stwierdzono, że istnieje zależność między
podwyższoną zachorowalnością na raka a stopniem chlorowania wody
pitnej. Groźnym zjawiskiem powstającym w wyniku zanieczyszczenia
wody przez środki stosowane do użyźniania gleby w rolnictwie, jest
troflzacja — nadmierny rozwój roślin wodnych, szczególnie gloni
prowadzący do zmniejszenia zawartości tlenu w zbiornikach wodn>
co z kolei pociąga za sobą wymieranie gatunków o dużym zapotrze
waniu na tlen i ostatecznie prowadzi do całkowitej nieprzydatności \
dy do celów użytkowych. Innym źródłem skażenia wód powierzchn
wych są używane w rolnictwie środki ochrony roślin — pestycydy, k
re dopiero w długim czasie ulegają biodegradacji (naturalnemu rozk
dowi, który nie zakłóca obiegu pierwiastków w biosferze). Pestycydy
substancje bardzo toksyczne, szkodliwe dla wielu gatunków roś
i zwierząt. Zanieczyszczenie wód morskich ściekami, odpadami, ro
naftową, substancjami agrotechnicznymi powoduje również eutrofij
cję, osłabia odporność na choroby organizmów żyjących w tym śród
wisku i ich wymieranie, na przykład „zielona zaraza" — choroba wir
sowa niszcząca populację fok (najbardziej zanieczyszczonymi są Mor
Bałtyckie i Północne).
Gleba
Gleby stanowią zasadniczy element środowiska konieczny dla życ
roślin i wykorzystywany przez rolnictwo do produkcji żywności, a z;
potrzebowanie na nią wciąż rośnie z powodu wzrastającej liczby lud;
na świecie. Konieczne stało się zintensyfikowanie metod produkcji ro
niczej i użyźnianie gleb słabych, aby zwiększyć areały upraw. Stało si
to przyczyną degradacji gleby — między innymi wyjałowienie ze skfc
dników potrzebnych do rozwoju roślin, nadmierny ubytek próchnic)
zakwaszenie i alkalizacja, zasolenie, erozja — niszczące procesy żło
bienia, wymywania, zwiewania powierzchniowej warstwy gleby prze:
wodę i wiatr. Poza tym mamy do czynienia z uszczuplaniem tego zasobi
w wyniku rozbudowy miast, budowy autostrad itd. Dla przykładu
w Polsce w 1993 roku było 18 713 tys. ha użytków rolnych, z czego 479?
zagrożonych erozją wietrzną, wielkość gruntów zdewastowanych
i zdegradowanych w 1994 roku oceniano na 89 052 ha. Zjawiskierr
o zasięgu globalnym jest tzw. pustynnienie — zwiększanie się obsza-
rów pustynnych w wyniku erozji gleby; szacuje się, że co roku obszary
te powiększają się o ok. 6 min ha.
Odpady
Coraz bardziej uciążliwe dla środowiska są różnego rodzaju odpady
— zużyte i nieprzydatne przedmioty oraz substancje stałe, a także nie
będące ściekami substancje ciekłe, powstające w związku z bytowa-
218
Ryszard Szarfenberg
niem człowieka lub działalnością gospodarczą. Odpady wymagają skła-
dowania i utylizacji— unieszkodliwienia lub przetworzenia. Metod
utylizacji jest wiele, np: spalanie — chociaż w jego wyniku następuje
emisja szkodliwych gazów do atmosfery, a w popiołach pozostających
po spaleniu odpadów wykryto bardzo toksyczne substancje; piroliza —-
podgrzewanie w specjalnych urządzeniach do wysokich temperatur
i bez dostępu tlenu (bardzo kosztowna metoda); kompostowanie —
w wyniku którego otrzymuje się wartościowy nawóz. Niektóre odpady
bardzo trudno jest utylizować, na przykład radioaktywne substancje po-
wstające przy produkcji energii atomowej — w tym przypadku proble-
mem jest ich składowanie. W Polsce w 1994 roku wytworzono 120 min t
odpadów przemysłowych uciążliwych dla środowiska, z czego wyko-
rzystano ponownie i unieszkodliwiono 55% {Ochrona środowiska
1995, GUS).
Różnorodność biologiczna
Wszystkie zjawiska opisane wyżej oraz rabunkowa gospodarka zaso-
bami środowiska mają wiele negatywnych konsekwencji dla świata ro-
ślin i zwierząt. Najważniejsze ze zjawisk globalnych to zmniejszanie się