Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
9
10. Sens semantyczny i weryfikowalność
Metodologiczne znaczenie problemu. Jak to już zostało powiedziane, należy odróżnić
syntaktyczny i semantyczny sens pewnego wyrażenia. Może się bowiem bardzo łatwo
zdarzyć, że wyrażenie jest poprawnie utworzone według reguł danego języka, a więc jest
syntaktycznie sensowne, a mimo to nie posiada sensu semantycznego. Aby pewien znak
mógł mieć sens semantyczny, muszą zostać spełnione określone warunki pozajęzykowe.
Warunki te łączą się z weryfikowalnością zdań, tzn. z metodą, która pozwala nam stwierdzić,
czy pewne zdanie jest prawdziwe czy fałszywe.
W wyniku najnowszego rozwoju nauk przyrodniczych weryfikowalność stała się
niezwykle ważna dla metodologii. Pokazują to dwa następujące fakty.
(1) Rozwój nowożytnego przyrodoznawstwa stał się możliwy dopiero dzięki
wyeliminowaniu pewnych wyrażeń filozoficznych, mianowicie takich, których obecność w
zdaniach uniemożliwiała zweryfikowanie tych zdań za pomocą środków empirycznych.
(2) W trakcie rozwoju do samej dziedziny nauk przyrodniczych zostały wprowadzone
pewne wyrażenia (np. “eter”). które w ten sam sposób jak wspomniane wyżej wyrażenia
filozoficzne okazały się nieużyteczne.
Okoliczności te doprowadziły do żądania, aby wszystkie tego rodzaju wyrażenia wyłączyć
z języka naukowego. Opierający się na pozytywistycznej filozofii metodologowie Koła
Wiedeńskiego, jak również zwolennicy szkoły empiryczno-logicznej rozciągnęli ten postulat
na całość poznania i to początkowo w bardzo wąskich, dogmatycznych sformułowaniach.
Stopniowo jednak doszła do głosu postawa bardziej tolerancyjna. Dla współczesnych badań
cały ten spór zaowocował sformułowaniem kilku ważnych i ogólnie obowiązujących
wglądów oraz pewnych reguł dotyczących metody nauk przyrodniczych, ale również
doprowadził do ujawnienia się wielu trudnych problemów.
Zasada weryfikowalności. Istnieją dwie fundamentalne reguły, które nazwane zostały
“zasadą weryfikowalności”. Brzmią one:
(1) Zdanie jest wtedy sensowne semantycznie, gdy można pokazać metodę, dzięki której
jest ono weryfikowalne.
(2) Wyrażenie nie będące zdaniem jest wtedy sensowne semantycznie, gdy można go
używać jako części semantycznie sensownego, a więc weryfikowalnego zdania.
Oba powyższe zdania zawierają wiele słów, które muszą być dokładnie rozumiane, jeżeli
chce się poprawnie uchwycić sens tej reguły.
Przede wszystkim należy zauważyć, że nie identyfikuje się w nich sensu i
weryfikowalności. Jest prawdą, że pewni filozofowie robili to, lecz ich stanowisko okazało
się nie do utrzymania: sens nie jest tym samym co weryfikowalność. Chociaż zdanie, aby
mieć sens, musi być weryfikowalne, to z tego nie wynika, że sens i weryfikowalność są tym
samym.
Dalej należy zauważyć, że w podanych wyżej zasadach weryfikowalność nie jest bliżej
określona. Także i w tym względzie zajęto początkowo ekstremalne stanowisko chcące
dopuścić tylko jeden rodzaj weryfikowalności, a mianowicie zmysłową obserwację stanu
rzeczy domniemanego w jakimś zdaniu. Dzisiaj przeważa bardziej tolerancyjna postawa,
dopuszcza się mianowicie różne sposoby obserwacji. Zgodnie z obowiązującym dzisiaj
ujęciem przedstawione wyżej reguły domagają się tylko jakiejś metody, za pomocą której
moglibyśmy stwierdzić, czy zdanie jest (w pewnym stopniu) poprawne czy nie.
Aby to zrozumieć, pomyślmy np. następujące zdanie; “Okno w moim pokoju jest
0
zamknięte”. W jaki sposób zdanie to mogłoby mieć sens, jeżeli nie byłoby wiadomo, jak
można ustalić to, co zdanie to stwierdza? Faktycznie jednak metoda taka istnieje, gdyż