Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.

Z punktu widzenia, dostatecznie rozleg�ego, ca�y dzisiejszy moment
kulturalny mo�e by� rozpatrywany, jako rozk�ad katolicyzmu. Katolicyzm
zakre�li� plan tej wielkiej zbiorowej kultury ludzkiego gatunku, kt�ry nie
przestanie nigdy ci��y� nad cz�owiekiem, jak zadanie. Katolicyzm poj��, �e
indywidualne �ycie jest zawsze zwi�zane z �yciem ludzkiego gatunku, �e nie
mo�e by� odrywane od zbiorowego, powszechnego procesu, zrozumia�, �e
indywidualna �wiadomo�� jest zawsze wytworem historyi, i �e w zwi�zku z
histori� jedynie sam� siebie pozna� i zrozumie� mo�e. Na tym zrozumieniu
zasadniczej historyczno�ci psychiki ludzkiej zasadza si� wy�szo�� filozoficzna
katolicyzmu nad protestantyzmem i wszelkimi teologiami wolnej my�li. Gdzie
abstrakcyjna indywidualna my�l przeciwstawia si� historycznej budowie
katolicyzmu, tam zwyci�stwo musi pozosta� zawsze po stronie katolicyzmu.
Zasadniczym i tragicznym brakiem katolicyzmu by�o przekonanie, �e cz�owiek
styka si� z pozaludzkim �wiatem i utwierdza w nim swoje istnienie poza
produkcj�, by�o przeoczenie, �e praca, wytw�rczo�� s� jedynymi organami prawdy
cz�owieka, �e s� one jedyn� drog�, poprzez kt�r� wychodzi on poz� siebie,
ustala si� w tym, co nim nie Jest. St�d, miejscem, gdzie rozlega si� g�os
g��bszy, ni� cz�owieczy, g�os absolutnej powagi, jest linia zetkni�cia pracy z
�ywio�em: tu tworzy si� trwa�a tradycja. Katolicyzm, dzi�ki historycznym
przes�ankom, z jakich wyr�s�, musia� umie�ci� swoje kryteria, swoj� zasad�
powagi w ciele my�l�cym: skutki widzieli�my ju� w poprzednim rozdziale. To
martwe cia�o i jego martwa dialektyka wytworzy�y jednak t� wsp�lnot� umys�ow�,
pod kt�rej ci�arem gnie si� my�l. W za�o�eniu ca�a �wiadomo�� gatunku
ludzkiego stanowi pewn� jedno��, pierwiastki nale��ce do niej dzia�aj� na
siebie. Na czym polega jednak ta jedno��? Zasada poza�yciowej powagi tradycji
katolickiej posiada w�adz� nad mniejszo�ci� i to mniej czynnych umys��w: nie
jest w stanie by� z natury swej organem �ycia. Wytwory kultur
najr�norodniejszych przelewaj� si� ci�ko w bezplanowej �wiadomo�ci
nowoczesnej. Jedno�� jest zadaniem. Istotnie ca�y gatunek ludzki prowadzi
wielk� zbiorow� walk� o istnienie: walka to nasza najg��bsza rzeczywisto��;
je�eli kiedy� ustali si� jedno��, obejmuj�ca w sobie kultury narodowe,
powstanie ona ze stosunk�w pomi�dzy narodowymi grupami pracy: - �wiadomo��
pracuj�cego cz�owieka stanowi� mo�e dla niej jedyn� podstaw�.
Dzisiaj za kultur� uwa�a si� ustalenie stosunk�w mi�dzy indywidualn� psychik�
a �wiatem wytwor�w minionej historyi: z w�asn� nasz� dzia�alno�ci� umys�ow�
stykamy si� w ten spos�b: wytworzone nawet przez nas samych poj�cia ukazuj�
si� nam, jako co� istniej�cego poza nami, poznawanego tylko przez nas.
Rzeczywisto�� nasza jest poza tymi martwymi stosunkami: tkwi ona w stosunku do
�wiata walki i pracy.
Nic nie wydob�dziemy �ywego ze stosunk�w z �wiatem skamienia�ej psychiki.
Wzywaj�c si� w ni�, przystosowuj�c si� do niej, prze�ywamy w istocie ten sam
proces, kt�ry stanowi� istot� klerykalnego typu �ycia. Kultura jest wci��
jeszcze klerykatur�, obrz�dem odprawianym ponad niewypowiedzianie rzeczywistym
�yciem. Bo� rzeczywistym nie przestaje ono by� ani na chwil�; ka�dej chwili
wej�� w nie mo�emy i zapewniam, nie od tego jest to zale�ne, czy b�dziemy
g�osowali na socjalistycznych pos��w; - w tym momencie, gdy walczy� zaczniemy
w samych sobie o zwyci�stwo cz�owieka nad �ywio�em, gdy zbudzi si� w nas op�r
przeciwko porywaj�cej nas swoim ci�arem, niby lawina - historyi, utajonej w
naszym ja, - nie b�dziemy zabezpieczeni wprawdzie od pomy�ki (jedna Jest tylko
przeciw pomy�kom przysta�, o kt�rej pisa� Leopardi: l i e t a - no, ma s i c u
r a), ale staniemy si� uczestnikami �ywego boju, �ywej walki: bo ka�dy okruch
�ywio�u, bezwiedno�ci przezwyci�onej - jest zwyci�stwem. Nie jest zamkni�tym,
sko�czonym nasze �ycie, p�ki �yjemy; - gin� w nas bezp�odnie akty, wybory,
porywy, marzenia; - gdy skojarzymy to nasze czynne ja z walk� pracy,
usi�uj�cej zaw�adn�� ca�ym aparatem nowoczesnej techniki i wyku� w sobie wol�,
zdoln� nim w�ada�, ka�dy moment nasz b�dzie mia� znaczenie �ywe, walka b�dzie
kl�sk� albo zwyci�stwem - czym� jedynym, m�stwu naszemu, stanowczo�ci raz na
zawsze powierzonemu. �ycie nasze, ja nasze to jest posterunek, gdy my go
opu�cim- utra� i go ju� ca�a ludzko�� na zawsze. Poczucie walki i
odpowiedzialno�ci - epicki stan duszy niezb�dne s� do moralnego zdrowia.
Dzi�ki Bergsonowi i Sorelowi zmieni�y si� ca�kowicie pogl�dy na zagadnienie
swobody. Swoboda nie jest zagadnieniem teoretycznym (nichts zum Erkennen,
alles zum Erobern, kein Erkenntnis-eineThat), lecz zadaniem praktycznym: mo�na
je rozwi�za� tylko czynem. Od czasu pomnikowych prac Bergsona determinizm
bytowy, dogmatyzm - nale�� raz na zawsze do przesz�o�ci, do rz�du przes�d�w i
zabobon�w filozoficznych.
Tu w zasadniczych liniach mog� stre�ci� t� argumentacj�.
Obrazy �wiata, jakie wytwarza nasza my�l, s� zawsze pewnego rodzaju planami
dzia�ania, s� to jak gdyby szematy instrument�w, kt�rymi umiemy si�
pos�ugiwa�. S�owo utrwala tu szematy, nadaje im spo�eczn�, niezale�n�
konsystencj�. Obrazy �wiata obejmuj� zawsze i spo�ecze�stwo, do kt�rego
nale�ymy: ono te� stanowi jeden z naszych instrument�w, kt�rymi musimy si�
pos�ugiwa�, dzia�aj�c. W spo�ecze�stwie tym dostrzegamy i samych siebie.
Do�wiadczenie spo�eczne, praktyka �yciowa pouczaj� nas o spo�ecznie wa�nych,
po�ytecznych i szkodliwych sposobach dzia�ania, gdy my�limy o sobie i
pos�ugujemy si� s�owem, utrwalonymi przez nie poj�ciami, mo�emy pos�ugiwa� si�
tymi tylko ustalonymi charakterystykami. Ja nasze staje si� w naszych oczach
przedmiotem s�d�w spo�ecznych, czym�, co istnieje na zewn�trz nas, w tej
ponadindywidualnej dziedzinie, kt�r� utrwala mowa. Sami dla siebie stajemy si�
cz�stk� jakiego� mechanizmu; prawid�a, okre�laj�ce jego funkcje, okre�laj� i
nas samych w naszych w�asnych oczach. W ten spos�b plan dzia�ania odrywa si�
od �yciowej podstawy, kt�ra go zrodzi�a i zaczyna istnie� jako co�
samoistnego, jako "przyroda", obejmuj�ca nas, �ycie nasze, spo�ecze�stwo. Ale
ten tak uniezale�niony od nas �wiat jest naszym dzie�em: cho� obejmuje on