Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.

Koguta
liony obywateli w wi�kszym stopniu przyczynia si� do rozwoju wsp�czesnej kultury chi�skiej (w dziedzinie literatury, kina, sztuk pi�knych, gastronomii) ni� miliard trzysta milion�w Chi�czyk�w �yj�cych na kontynencie. Tam komunistyczny re�im faworyzuje folklor i wielkie spektakle ku chwale niezmiennych, skostnia�ych Chin. Arty�ci wsp�cze�ni �yj� na marginesie, a je�li udaje im si� dobrze prosperowa�, to wy��cznie dzi�ki zachodnim nabywcom. Czy Li Ang mog�aby opublikowa� Zabi� m�a, gdyby mieszka�a na kontynencie? Dzi� mo�e tak, ale nie dwadzie�cia pi�� lat temu. Prawdopodobnie milcza�aby nadal albo sko�czy�aby w wi�zieniu. Gao Xingjian m�g� opublikowa� swoje powie�ci, za kt�re otrzyma� Nagrod� Nobla, dopiero wtedy, gdy wyemigrowa� do Francji. Nadal tworzy dla teatru i dla opery, ale tylko we Francji i na Tajwanie. Jedn� z wielu ponurych konsekwencji tyranii jest fakt, �e tysi�com artyst�w odbierana jest potrzeba lub mo�liwo�� wypowiadania si� - �Morduj� Mozarta"3.
Komunistyczne Chiny morduj� wielu Mozart�w, Li Ang i Gao Xingjia-n�w, a jednak re�im topi znaczne sumy w budowie sal, w kt�rych nic si� nie dzieje. Szanghajska opera go�ci w 2005 roku musicale z Broadwayu, a peki�ska - to gigantyczne UFO z tytanu, kt�re wyl�dowa�o obok Zakazanego Miasta, dzie�o Paula Andreu - zostanie uko�czona, zanim uzyskamy jakiekolwiek informacje o jej repertuarze. Jednak Europejczycy uwa�aj�cy si� za mi�o�nik�w chi�skiej kultury pchaj� si� do Pekinu. Tylko nieliczni wybieraj� drog� do Tajpej.
Czy Tajwan jest naprawd� chi�ski?
Czy Tajwan nie jest przypadkiem mniej chi�ski dlatego, �e panuje tam demokracja? Czy �eby Chiny by�y prawdziwe, nie powinien ich tyranizowa� cesarz, dyktator, komisarz polityczny? Czy Chiny mog� by� wielkie, tylko je�li b�d� jednomy�lne, rz�dzone centralnie �elazn� r�k� odzian� w konfucja�sk� lub marksistowsk� r�kawic�, za� ca�a reszta to albo ruch dysydencki, albo pr�ba dokonania secesji?
Komunistyczny re�im chcia�by, �eby Zach�d prze�kn�� dwa fa�szywe przekonania na raz: �e jednomy�lno�� i tyrania s� autentycznie chi�skie. Partia pragnie tego wsp�lnictwa z zachodnimi w�adzami pa�stwowymi i biznesmenami. Jest ono jednak oparte na oszustwie: chi�scy
3 Nawi�zanie do tytu�u ksi��ki Gilberta Cesbrona Cesi Mozart qu'on assassine, Ed. J'ai Lu, Paty� 2001.
Republikanie IPP 215
przyw�dcy pozuj� na kontynuator�w tradycji, kt�r� sami cz�ciowo zniszczyli. �Peki�skie w�adze - wyja�nia Li Ang - uprawiaj� gr� s��w: rozmy�lnie myl� Chiny z Chinami". W j�zykach zachodnich istnieje tylko jedno okre�lenie. Jednak w j�zyku chi�skim odr�nia si� Zhongguo i Zhonghua4, Chiny jako pa�stwo i jako chi�sk� kultur�5. Oszo�omienie �Wielkimi Chinami" �jak m�wi si� na Zachodzie w ko�ach biznesowych i politycznych - powoduje, �e wychwalane s� �Chiny-pa�stwo" z obawy, by nie urazi� �istoty Chin". Odpowiada to przyw�dcom w Pekinie, mog�cym oskar�a� Tajwa�czyk�w o zdrad� lej �istoty", podczas gdy oni odmawiaj� tylko podleg�o�ci wobec pa�stwa, kt�re uwa�aj� za nieprawowite.
Sami Chi�czycy nie daj� si� nabra�. Li Ang, jak wszyscy Chi�czycy �yj�cy w Pekinie, Tajpej, Paiy�u czy San Francisco, mo�e powo�ywa� si� na przynale�no�� do Chin jako kultury, odmawiaj�c jednocze�nie uleg�o�ci wobec aktualnych w�adz w Pekinie. Poniewa� Li Ang zdoby�a wykszta�cenie, mo�na ponadto uwa�a�, �e mieszkaj�c w Tajpej jest bardziej chi�ska ni� niewykszta�ceni rz�dz�cy z Pekinu. �atwo zrozumie� ich w�ciek�o��, kiedy kto� nie przyznaje im monopolu kulturowego.
Zacznijmy wi�c odr�nia� Chiny od Chin, a w ramach chi�skiej cywilizacji wyodr�bniajmy narody r�ni�ce si� histori�, j�zykiem i kultur�. Chiny trzeba por�wnywa� z ca�ym Zachodem, a nie tylko z jednym z zachodnich pa�stw. Tak jak przedstawiciel kultury zachodniej b�dzie Francuzem, chrze�cijaninem, Breto�czykiem, W�ochem, �ydem, muzu�maninem..., tak Chi�czyk b�dzie taoist�, buddyst�, konfucjanist�, muzu�maninem albo chrze�cijaninem, b�dzie si� pos�ugiwa� j�zykiem kanto�-skim lub szanghajskim (r�nica mi�dzy kanto�skim a mandary�skim, oficjalnym j�zykiem p�nocnych Chin, jest por�wnywalna z r�nic� mi�-
4 S�owo hua oznacza Chiny �ub najlepsz� cze�� czego�; mo�na je tak�e t�umaczy� jako wspania�y, doskona�y.
5 Zhongguo, dos�ownie Pa�stwo �rodka, to Chiny jako pa�stwo. Obecnie nazwa ta u�ywana jest wy��cznie do okre�lania Chin kontynentalnych (na Tajwanie m�wi si� Zhongguo da�u: �Chinese Mainland", kontynent chi�ski). Zhonghua to og�lniejsza nazwa Chin, kt�ra mo�e oznacza� �Chiny jako obszar kulturowy". S�owo Zhonghua wchodzi w sk�ad nazw obu pa�stw chi�skich: Zhonghua Minguo - Republika Chi�ska (na Tajwanie) i Zhonghua Renmin Gongheguo - Chi�ska Republika Ludowa.