Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Marks i Engels traktuj� cz�owieka jako istot� historyczn�. Koncepcj�
niezmiennej natury ludzkiej oceniaj� jako naiwne uproszczenie. Od-
rzucaj� antropologiczny mit O�wiecenia, zawarty w przekonaniu, i�
mo�na odnale�� niezm�con�, fundamentaln� prawd�, kt�ra stanie si�
podstaw� sprawiedliwych stosunk�w spo�ecznych. Wszelkie interpretacje
pozwalaj�ce traktowa� cz�owieka �nie jako wytw�r historii, lecz jako
punkt wyj�cia historii", uznaj� za b��dne (Marks, Wprowadzenie do krytyki
ekonomii politycznej). Cz�owiek jest zatem �wytworem historii". Mamy tu
do czynienia z bardzo radykalnym historyzmem. Wedle
Marksa i Engelsa wszystko ulega nieustannym przemianom. Opisuj�c
cz�owieka, nie mo�na m�wi� o �adnych naturalnych predy-lekcjach.
Nie ma �adnego niezmiennego kodu to�samo�ci. Wszelkie
ahistoryczne interpretacje, odwo�uj�ce si� do poj�cia natury, zwodz� na
manowce. Cz�owiek abstrakcyjny/bohater eposu filozoficznego, kt�ry
stworzy�o O�wiecenie, jest fikcj�. Formu�uj�c swe Tezy o Feuerbachu,
Marks stwierdzi: �istota cz�owieka to nie abstrakcja tkwi�ca w poszcze-
g�lnej jednostce. Jest ona w swojej rzeczywisto�ci ca�okszta�tem sto-
sunk�w spo�ecznych". Cz�owiek ma wi�c siebie niejako poza sob�. Po-
zostaje konfiguracj� �danych", splotem obiektywnych tendencji. Akt
cogito nie mo�e mie� konstytutywnego charakteru. Samookre�le-nie
nie odgrywa �adnej roli, a personifikacja nie oznacza wyodr�bnienia.
Marks neguje pryncypia kartezja�skiej antropologii. Koncepcja
317
316
Historia my�li polityczno-prawnej
wyodr�bnionego podmiotu upada - �abstrakcyjna jednostka nale�y w
rzeczywisto�ci do okre�lonej formy spo�ecze�stwa".
Cala zwi�zana z rewolucj� bur�uazyjn� koncepcja emancypacji by�a
wi�c chybiona. Nale�y j� potraktowa� jako przejaw �wiadomo�ci
fa�szywej. W rozumowaniu Marksa i Engelsa poj�cie to
odgrywa nies�ychanie istotn� rol�. Materializm historyczny atakuje
idealizm, a wi�c wszelkie pogl�dy, kt�re wyrastaj� z opacznego
pojmowania rzeczywisto�ci, kt�re neguj� prymat materii. Marks i
Engels nawi�zuj� do o�wieceniowego materializmu, bezpo�rednio od-
wo�uj�c si� do koncepcji niemieckiego materialisty Ludwika Feuerbacha.
Twierdz�, i� wszystko, co istnieje, jest zawsze jedn� z modalno�ci m a-t e
r i i . Sw�j materializm (dialektyczny) oddzielaj� jednak od mecha-
nistycznego materializmu Wieku �wiate�. Materii nie traktuj� jako ab-
solutu, osnowy, niezmiennej podstawy. Ujmuj� j� jako proces, w kt�rym
mamy do czynienia z nieustann� gr� przeciwie�stw. �wiadomo�� jest
wytworem tego procesu. Filozofia dopu�ci�a si� mistyfikacji rze-
czywisto�ci, absolutyzuj�c �wiadomo��, uznaj�c �wiadomo�� za
czynnik niezale�ny. W ten spos�b rodzi�y si� najr�niejsze fantazje w
rodzaju wiary w �wiat nadprzyrodzony.
Marks i Engels zamierzaj� postawi� na nogach to, co wcze�niej sta�o -
jak twierdz� - �na g�owie". W Ideologii niemieckiej (1846) wyst�puj� w roli
kap�an�w nowej prawdy, sprawuj�cych s�d nad filozofi�. Odrzucaj� ca��
tradycj� filozoficzn�. Podkre�laj�, �e filozoficzne spekulacje by�y
przejawem �wiadomo�ci fa�szywej, a sama filozofia ideologi�-
projekcj� prawd maj�cych oparcie jedynie w ideach, poj�ciach �yj�cych
swoim w�asnym �yciem, przedstawiaj�cych iluzoryczny obraz �wiata.
Marks i Engels chc� stworzy� teori� �wiadomo�ci fa�szywej, ukaza�,
jak rodz� si� b��dy, co je warunkuje. Dowodz�, i� struktury my�li s�
powi�zane ze strukturami ekonomicznymi, �e prawdziwym duchem
opieku�czym filozofii by� w istocie interes ekonomiczny. Filozofia
zawsze sankcjonowa�a okre�lony uk�ad stosunk�w w�asno�ciowych
(cho� filozofowie sami sobie z tego nie zdawali sprawy, s�dz�c, i� s�u��
prawdzie). Unicestwienie filozofii umo�liwi� ma prawdziw� emancy-
pacj� rozumu. Wed�ug Marksa i Engelsa ka�da g��bsza refleksja winna
koncentrowa� si� na syntetycznym uj�ciu �najog�lniejszych wniosk�w,
Wiek XIX
daj�cych si� wyabstrahowa� z rozwa�a� nad historycznym rozwojem
ludzi".
Autorzy Ideologii z zapa�em �demaskuj�" Hegla. W heglowskiej idei
samorealizacji ducha widz� typow� iluzj�, podtrzymuj�c� fa�szyw� kon-
cepcj� emancypacji. Tak jak wszyscy socjali�ci uwa�aj�, i� formalnie uj�te
prawa obywatelskie nie wyznaczaj� kr�gu emancypacji autentycznej.
Wedle Marksa i Engelsa musi si� ona dokona� w sferze stosunk�w
produkcji. Ma oznacza� przemian� obiektywnych struktur histo-
rycznego bytu, kt�re s� zawsze zwi�zane z okre�lonym poziomem roz-
woju si� wytw�rczych i okre�lonymi stosunkami
w�asno�ci. To nie filozofia (jak chcia� Hegel czy pisarze epoki
O�wiecenia) winna by� polem dyskursu dotycz�cego wolno�ci, ale
ekonomia polityczna (Marks by� wielbicielem klasycznej
ekonomii brytyjskiej, podziwia� dokonania Adama Smitha). Koncepcja
wolno�ci musi wyrasta� z wiedzy o prawach rz�dz�cych stosunkami
produkcji.
