Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Działania tego rodzaju mogą być ukierunkowane na najrozmaitsze cele. Działania zbiorowe podejmuje ekspedycja himalaistów, by osiągnąć szczyt, drużyna piłkarska, by zdobyć puchar, oddział komandosów, by odbić zakładników, strajkująca załoga, by uzyskać podwyżkę płac, grupa uczonych, by dokonać odkrycia, gang przestępczy, by ograbić bank. Takie działania 113
występują w obrębie różnych obiektów społecznych, stanowią treść aktywności ludzi prowadzonej w ramach bardziej lub mniej skrystalizowanych, zinstytucjonalizowanych czy
sformalizowanych całości: w zakładzie pracy, instytucie naukowym, klubie sportowym, armii, mafii itp.
Bardzo interesująca dziedzina, w której występują zjawiska z wszystkich trzech omówionych dotąd kategorii ‐ działania masowe, zachowania zbiorowe i działania zbiorowe ‐ to tzw.
ruchliwość pozioma. Pojęcie ruchliwości poziomej albo przestrzennej oznacza przemieszczanie
się ludzi w przestrzeni geograficznej. Odróżniamy je od pojęcia ruchliwości pionowej, np.
awansu, który oznacza przechodzenie na wyższe szczeble społecznych hierarchii. Ruchliwość tego drugiego rodzaju będzie przedmiotem analizy w późniejszych rozdziałach.
Ograniczając się do ruchliwości poziomej, trzeba odróżnić trzy najważniejsze formy, w jakich występuje: migracje, turystykę, dojazdy do pracy. Niezależnie od powodów, jakie popychają ludzi do decyzji o emigracji ‐ zarobkowych, politycznych, religijnych ‐ mogą to być działania całkowicie indywidualne, które dopiero dzięki swojej masowości uzyskują wymiar społeczny, na przykład oznaczają pojawienie się w kraju docelowym wielkiej zbiorowości poszukujących pracy albo miejsca osiedlenia, lub odwrotnie, wyludnienie i drenaż zasobów pracowniczych kraju, z którego emigranci pochodzą. Ale emigracja może często przeradzać się w zachowania
zbiorowe, na przykład masowe ucieczki uchodźców w wyniku brutalnych czystek etnicznych,
tłumne obozy przesiedleńców, zbiorowe akty rozpaczy czy protestu przeciwko swojej sytuacji.
Wreszcie może też przybierać charakter działań zbiorowych, gdy ludzie podejmują decyzje o emigracji wspólnie, w grupie czy szerszej wspólnocie, wyznaczają cel, organizują się, mobilizują zasoby, przygotowują środki transportu lub nielegalnego przerzutu. Pojawiać się mogą całe organizacje, legalne i nielegalne, wspomagające emigracje tego rodzaju, np. współorganizowane
przez Floriana Znanieckiego Stowarzyszenie dla Ochrony Emigrantów w Polsce
międzywojennej czy chińskie grupy mafijne organizujące dzisiaj nielegalny przerzut uchodźców
z Azji do Europy Zachodniej.
Inna forma ruchliwości poziomej, turystyka, stanowi dzisiaj dzięki rozwojowi środków
transportu, otwarciu granic politycznych i uzyskaniu przez znaczne segmenty społeczeństwa pewnych rezerw zasobów finansowych niezwykle popularny i masowy sposób okresowego
przemieszczania się. I tutaj zauważamy trzy możliwe odmiany działań. Kiedy ludzie
indywidualnie decydują się odwiedzać odwieczne centra światowej turystyki czy jakieś
szczególnie modne w danym momencie miejsca, pojawiają się działania masowe turystów
podróżujących jakby obok siebie, ale nie razem, które mają oczywiście swoje zagregowane skutki dla ekonomiki krajów przyjmujących, firm transportowych, organizacji turystycznych, a
także życia codziennego lokalnych mieszkańców. Masowe nagromadzenie turystów w pewnych
popularnych miejscach, np. miejscowościach uzdrowiskowych, rodzi rozmaite zjawiska z kręgu
zachowań zbiorowych ‐ tłok, tłum, kolejki, korki komunikacyjne, konkurencję o miejsca
parkingowe, stoliki w restauracjach, skrawek piasku na plażach ‐ notabene często odbierające wartość samym przeżyciom turystycznym. Wreszcie, turystyka przybiera także coraz
powszechniej charakter zorganizowany, grupowy, z wyraźnym celem, programem,
kierownictwem, a więc staje się przejawem działań zbiorowych.