Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.

W kacykowskich prymitywach zaznacza się atoli już uwielbienie władcy. U Kafrów „poczet dworzan dziwacznie odzianych otaczał go (króla) i tańczył na cześć jego lub go uwielbiał w religijnym pogrążony miliczeniu, to znów sławił jego wielkość napuszystemi wyrazami: Królu królów, wielki słoniu, oddech twych ust niszczy wrogów, jak zeschłą trawę, sprowadza deszcz i rozdziera obłoki błyskawicami”. U Aszantów „dla istot krwi królewskiej nie ma występku”. Po śmierci władcy popadają z żałoby w szał morderczy. Czyż byłoby to możliwe, gdyby nie przypisywano swym kacykom natury nadludzkiej? To nie jest zwykły śmiertelnik, wyniesiony wysoko zasługą czy szczęśliwym trafem, lecz istota wyższego rzędu jakkolwiek w ludzkim ciele. Nie wszędzie atoli natrafiamy na tak pojmowany stosunek władcy do poddanych; często ograniczony jest to oznak szacunku; zdarza się nawet pośród prymitywnych, że władca ma nie tylko prawa względem swego plemienia, ale również obowiązki. Około osoby zwierzchnika plemienia i jego dworu wytwarza się tedy zaczyn przyszłych stosunków pomiędzy państwem a społeczeństwem. Prawdopodobnie w samych zawiązkach państwa i długo potem, przynajmniej przez pierwszy okres rozwoju państwowego stosunki te są takie, jakie konsekwentnie wynikały z pierwotnego stanowiska kacyka wobec plemienia. Są więc od początku wielce rozmaite.

Rozmaitość pod tym względem przebija się dalej w okresie ustroju grodowego. U niektórych plemion społeczność góruje nad państwowością, u innych państwowość wybija się ponad społecznością, tu i ówdzie państwo rozstrzyga o wszystkim, nawet gdy społeczność dojrzała w społeczeństwo. Jakąż wartość dla kilku nauk humanistycznych miałaby mapa, na której byłyby wykreślone okolice z rozmaitym stosunkiem społeczeństwa a państwa. Niestety, to marzenie; wiadome są do tej sprawy zaledwie disiecta membra, okazujące się kiedy niekiedy przygodnie przy różnych badaniach.
Nie wydobędzie historyk niczego konkretnego o tych początkach, co dałoby się oznaczyć wyraźnie na pewnym szerszym terytorium. Dopiero gdy historia znajduje sobie materiału na tyle, iż by mogła być jako tako systematyczną, wyjaśnia się nam stosunek państwa do społeczeństwa. Im bardziej rozwijają się się wielkie zrzeszenia, postępując na wyższe szczeble cywilizacyjne, tym mniejszą znachodzimy ilość rodzajów państw. Wszystkie dadzą się sprowadzić do kilku typów.
Geneza danego państwa może tkwić w prawie pięści. Jakżeż dobrze wiadomym jest Faustrecht w historii niemieckiej. Może przeto istnieć prawo antyspołeczne.
Gdy jednak państwowość antyspołeczna pojawi się w kraju cywilizacji łacińskiej, staje się grabarzem państwa. Można całe państwa zakładać metodą opryszkowską np. Songsej w Afryce z końcem XVI wieku, Laos w Indochinach w XVII w., państwo Beka w Kaszgarii w drugiej połowie XIX wieku itp. Rozumując ściśle, opryszkowstwem jest wszelkie państwo pochodzące z podbojów, choćby w Europie.
Państwa Orientu były i pozostały odwiecznymi mechanizmami. Nikt tam nigdy nie sądził, żeby to miało być złe. Ponieważ społeczeństwo jest zasadniczo organizmem, nie mogło wykształcić się należycie tam, gdzie państwowość zbytnio rozrośnięta przytłumiła ją swym mechanizmem. W znacznej części Azji ludy utknęły na stanowisku społeczności, nigdzie nie doprowadziwszy do emancypacji rodziny. Od sumeryjskich czasów aż do końca państw hellenistycznych panował typ despocji orientalnej. Inne były szlaki helleńskie. Dzieje ustrojów państwowych w tych drobnych państewkach ujął Arystoteles w schemat znany każdemu ze szkół. Rzymianie pierwsi utworzyli duże państwo, oparte na społeczeństwie, w którym państwowość pozostawała na drugim miejscu. Ci zdobywcy świata nie mieli armii stałej, dostojników tylko dorocznych (cenzor załatwiał swe sprawy w pierwszym roku urzędowania) i nie posiadali nawet ani głowy państwa; najwyższa władza była dwugłową (decydował ten konsul, który zakazywał). Władza była przy komisjach, przy społeczeństwie. Był to typ państwa obywatelskiego aż do okresu „delirium maximum” (wyrażenie Horacego), do czasów Sulli i Mariusza. Wtedy wojsko obywatelskie zamieniło się w prywatne armie kondotierskie, w wojsko zawodowe, werbunkowe, zobowiązane tylko wobec wodza, który je werbował i opłacał. Odtąd rządzić mógł tylko taki, którego stać było na zwerbowanie wojska, a gdy nie był dość bogaty, musiał szukać wspólnika bogacza. W tym geneza późniejszych trumwiratów.
Armia, teoretycznie nie mająca miejsca w ustroju państwowym, faktycznie nabywa znaczenia decydującego, skutkiem czego państwo rzymskie mechanizuje się, a w końcu orientalizuje.

Nowo wytwarzająca się cywilizacja łacińska jest tworem Kościoła. Ludy pierwszego tysiąclecia ery chrześcijańskiej zaczynały swój rozwój od najniższych szczebli społeczności i państwa. Władcy, którym powiodło się zebrać pod swym berłem więcej ludów, osiągają swój cel, usuwając książąt lokalnych. Walki z nimi stają się z reguły zarazem walkami z prawami lokalnymi, z całą tą państwowością, jak była tam już przedtem, przed połączeniem się w jedną większą całość (zazwyczaj nie dobrowolnym). Wytwarza się stopniowo walka centralizmu ze samorządami. Kościół staje po stronie autonomii. Równocześnie Kościół przyczynia się swą działalnością (zwłaszcza zakonów) do zróżniczkowania społeczności, wytwarzając coraz wybitniejsze społeczeństwa. Wynikiem tych wikłających się zabiegów prawo stanowe, oparte bezwzględnie na społeczeństwie.