Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
ttum.). Dobra teoria powinna te wyjania, dlaczego twj najlepszy przyjaciel
zmienia si, ale w inny sposb ni ty.
Istnieje dua rnorodno teorii, z ktrych wiele nie wykracza poza zwyke
spekulacje. Najbardziej dyskusyjne i najsabsze teorie potrzebuj dla swego potwier-
dzenia znacznie wicej bada. S one czasem oparte na niewystarczajco uzasad-
nionych i dlatego przedwczenie przyjtych sdach. To, e taki sd wydaje si
prawidowy i logiczny, nie gwarantuje, i jest poprawny. W dziedzinie rozwoju w cigu
ycia, podobnie jak i w innych dyscyplinach naukowych, potrzebne s rzetelne dane.
Jest to wane zarwno w stosunku do badania przeprowadzanego w laboratorium, jak
i wobec oglnych, powizanych z yciem teorii.
Na og lepszymi teoriami s te, ktre powstay w celu przeprowadzenia dodat-
kowych bada i uzyskania za ich porednictwem dowodw empirycznych (naukowych).
Podkrelmy rwnie, e teorie nie zawsze s bardziej stae ni my. W najlepszym
wypadku stwarzaj one moliwo przeprowadzenia okrelonych bada, ale naley
pamita, i zawsze potrzeba wicej metodologicznego wyrafinowania i ulepszenia.
Najlepszymi teoriami w cigu ycia, podobnie jak w przypadku innych dyscyplin
naukowych, s te, ktre rozwijaj si i w trakcie tego procesu staj si coraz bardziej
logicznie i empirycznie trafne. Teorie te s te wewntrznie spjne, nie zawieraj
bowiem sprzecznych stwierdze. Ponadto dobre teorie su zawsze celowi heurys-
tycznemu: stanowi ramy pojciowe do wytyczania innych perspektyw i umoliwiaj
szerszy wgld.
Teorie s konstruowane na podstawie takiej wiedzy, jaka jest dostpna w danym
czasie. Dlatego nigdy nie s kompletne i zawsze musz liczy si z nowymi
wyzwaniami. Musz by dynamiczne, otwarte na wci odkrywane przez badaczy
fakty. Przypuszczalnie, teorie lub koncepcje rozwoju s bardziej teoretyczne ni
empiryczne. Kiedy sdzi si, i dana teoria jest niekompletna lub nie w peni zgodna,
jest ona czsto uwaana za prototeori. Wikszo teorirw cigu ycia w rzeczywistoci
stanowi prototeori, ktre s wstpnymi zaoeniami dostarczajcymi oglnej orientacji
i wytyczajcymi kierunek badawczy. S one pocztkowo formuowane bardziej jako
wskazwki ni niepodwaalne zaoenia i czsto modyfikowane, gdy wymagaj tego
Tabela 2-1 Teorie rozwoju w cigu ycia
Teorie psychologiczne Teorie socjologiczne Teorie biologiczne
Psychoanaliza Symboliczny interakcjonizm Teoria zuywania si
Teoria poznawczo-rozwpjowa Teoria wymiany spoecznej Teoria komrkowa
Behawioryzm Teoria rozwoju rodziny Teoria odpornoci
Teoria uczenia si spoecznego Teoria konfliktu
Teoria etologiczna
Humanizm
Teoria ekologiczna
38 Rozdzia 2. Teorie rozwoju w cigu ycia
nowe dowody empiryczne. Jeli nie mog ulec modyfikacji, zostaj odrzucone (Miller,
1993; Thomas, 1992).
Zaprezentujemy kolejno rne teorie, ktre mog by zastosowane do badania
przebiegu ycia. Teorie te, zgodnie z ich waciwociami, podzielono na: psycho-
logiczne, socjologiczne i biologiczne. Przypominamy, e ta klasyfikacja odzwierciedla
trzy procesy starzenia si przedstawione w poprzednim rozdziale. Podzia ten prezentuje
tabela 2-1.
PSYCHOLOGICZNE TEORIE ROZWOJU W CIGU YCIA
Psychologiczne teorie rozwoju w cigu ycia ktad nacisk na waciwoci
zachowa i uwzgldniaj takie elementy, jak: osobowo, poznanie, samoocena,
motywacja i uczucia. Spord teorii psychologicznych najwaniejsze dla naszych
celw s ujcia: psychodynamiczne, poznawczo-rozwojowe, behawiorystyczne, spo-
ecznego uczenia si, humanistyczne i ekologiczne.
Teorie psychodynamiczne
Teorie psychodynamiczne s koncepcjami psychologicznymi, ktre ktad nacisk
na dynamik niewiadomego umysu i uprzednie dowiadczenia jednostki jako gwne
determinanty jej przyszego zachowania. Pierwsz oryginaln teori psychodynamiczn
bya stworzona przez Zygmunta Freuda psychoanalityczna szkoa mylenia. Nowszych
uzupenie teorii psychodynamicznych dostarczyy prace Erika Eriksona, Roberta
Pecka i Jane Loevinger, ktre omwiono w tym rozdziale.
TEORIE PSYCHOANALITYCZNE Pierwsz teori psychoanalityczn stworzy
Zygmunt Freud, ktry - podobnie jak wielu innych wspczesnych mu badaczy - dotar
do psychologii wasn, oryginaln drog. Praktykujc jako lekarz w klinikach, zacz
interesowa si neuropsychologi, szczeglnie funkcjami mzgu. Spdzi wiele czasu,
usiujc zrozumie odbiegajce od normy funkcje mzgu i zaburzenia umysowe, co
w kocu doprowadzio go do psychologii.
Cho liczne sformuowane przez niego tezy s kontrowersyjne, niemao psycho-
logw pozostawao pod wpywem przynajmniej jednej z jego idei dotyczcych rozwoju
w cigu ycia. Stworzy on teori osobowoci (wraz z lec u jej podstaw dynamik
id, ego i superego), ktra znajduje zastosowanie zarwno w odniesieniu do zachowania
dziecka, jak i osoby dorosej. Zaproponowa te teori psychoseksualnych stadiw