Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.

koniec 1939 roku, że czynne i bierne poparcie Stalina umożliwia mu atak na
Ów krótki artykuł należał do nielicznych relacji o brutalnej okupacji wschod
Francję i Anglię, gwarantując wojnę na jednym froncie.
niej Polski przez Sowietów, jakie opublikowano w trakcie wojny. Podczas
Zdrada Hitlera następnego lata była straszliwym szokiem dla Stalina, ignorugdy o nazistowskich bestialstwach donosili sami Polacy, to trzymane w głębi jącego ponawiane ostrzeżenia Churchilla i innych o bliskim niemieckim ataku.
zamkniętego przed światem kraju polskie ofiary sowieckiego terroru nie mogły
Do największych paradoksów tej wojny należy fakt, iż sowiecki dyktator nie
powiadomić o swoim losie.
wierzył, że Hitler może być aż tak zdradziecki. „Stalin [prawie] nikomu nie
Mimo to pewne informacje przenikały - stąd też jeśli nie społeczeństwo, to
ufał - stwierdził Iwan Majski, ambasador sowiecki w Wielkiej Brytanii podczas
wielu brytyjskich urzędników państwowych wiedziało, co się dzieje. W sierpniu
wojny. - Ufał tylko Hitlerowi". Po inwazji oddziałów niemieckich na Związek
1941 roku John Colville zapisał w dzienniku: „Jadłem dziś kolację z Polakiem,
Sowiecki Stalin dopiero po kilku decydujących dla rozwoju sytuacji dniach
hrabią Zamoyskim. Potwierdził, o czym wiedziałem wcześniej, że rosyjska okupozbierał się na tyle, żeby pokierować obroną.
pacja Polski jest o wiele straszniejsza od niemieckiej". Jednakże brytyjski rząd
Oszołomionemu brutalnym pogwałceniem paktu o nieagresji sowieckiemu
nie zamierzał ujawniać przerażającej prawdy o sowieckich porządkach w Polsce,
przywódcy trudno też było zaakceptować, że jego nowym sojusznikiem jest
które amerykański dyplomata i historyk, George Kennan, nazwał później „nie
Wielka Brytania, kierowana przez zatwardziałego antykomunistę, Winstona
malże ludobójstwem". Nie zamierzał, bo po inwazji niemieckiej dwudziestego
Churchilla. Churchill, zaprzysięgły przeciwnik „ponurego, złowieszczego
drugiego czerwca Związek Sowiecki znalazł się w obozie aliantów.
państwa bolszewików", „bardzo się starał [...] zdusić [je] przy porodzie".
W roku 1919 jako brytyjski minister wojny i lotnictwa wspierał nieudane
wysiłki armii białych Rosjan, zmierzające do obalenia bolszewickiego rządu
Lenina, w którym Stalin pełnił (między innymi) funkcję komisarza do spraw
Z perspektywy ponad pół wieku może się wydawać, że w czasie drugiej wojny
narodowościowych. W następnych latach Churchill nie przestał uważać
światowej Wielka Koalicja pomiędzy Wielką Brytanią, Związkiem Sowieckim
Związku Sowieckiego za „śmiertelnego wroga cywilizowanej wolności". Wyznał
i Stanami Zjednoczonymi (po siódmym grudnia 1941 roku) była niemal przepotem, iż nie wątpił, że gdyby Niemcy nie zaatakowały Związku Sowieckiego, sądzona. Otóż nie. Zawarty w roku 1939 niemiecko-sowiecki pakt o nieagresji
Stalin „obojętnie patrzyłby, jak giniemy, i z radością podzieliłby się z Hitlerem
był małżeństwem z rozsądku dwóch naturalnych przeciwników, ale czerpiących
naszym imperium na Wschodzie".
z niego tak znaczne korzyści, że mogłoby ono trwać znacznie dłużej, gdyby nie
Jednakże w roku 1941 Winston Churchill okazał się wcieleniem pragmatywiarołomność Hitlera. Na wstępie Stalin z pewnością dotrzymał warunków zmu. „Gdyby Hitler napadł na piekło, mógłbym wreszcie powiedzieć w Izbie
umowy. Kiedy Niemcy, których południową flankę chroniły i rozszerzały faszy
Gmin coś przychylnego o diable" - oświadczył Johnowi Colville'owi. Choć
stowskie Włochy, napadli na Polskę z zachodu, Związek Sowiecki najechał na
z całego serca gardził „nikczemnym reżimem" Stalina, był ze wszech miar gotów
nią od wschodu. A gdy Wehrmacht szykował się do napaści na Skandynawię
powitać go w szeregach sojuszników. Rosjanie byli mu potrzebni. Przyjmując
i Europę Zachodnią, Stalin nakazał już Armii Czerwonej wkroczyć do Finlandii
na siebie główne niemieckie uderzenie, częściowo zdejmowali ciężar walki
i wkrótce miał zająć państwa bałtyckie. Po tych sukcesach patrzył ze spokojem,
z ramion Brytyjczyków, dając im szansę na złapanie oddechu i reorganizację.
jak Niemcy miażdżą kraj za krajem - Norwegię, Danię, Belgię, Holandię,
Od tego zależała przyszłość Wielkiej Brytanii i jej imperium, a Churchill mógł
Francję - i atakują z morza i powietrza Wielką Brytanię.
liczyć na zachowanie fotela premiera.
Nie był to jedyny wkład Stalina w zwycięstwa Niemców. Dostarczał im
również ropę, zboże, bawełnę, rudę żelaza i inne strategiczne surowce - świad-
214
SPRAWA HONORU
„Są tu zamarznięte dzieci:
215
W roku 1941 „nadzieja i chwała" bitwy o Wielką Brytanię mocno zblakły,
Kiedy Stalin wreszcie otrząsnął się z szoku, wkrótce odzyskał znamionujące
wyparte przez przygnębienie i niepokój. Źle się działo. Brytyjskie wojska były
go tupet, butę i przebiegłość. Ponosząca główny ciężar walk z Hitlerem Rosja
wszędzie w defensywie. Porażka goniła porażkę na Bliskim Wschodzie, w Grecji,
była bliska klęski, a jej armia potrzebowała na gwałt wszystkiego, od czołgów i sana Krecie. Straty marynarki wojennej rosły w zawrotnym tempie, bo na Atlanmolotów po karabiny i buty. Stalin nie był głupcem. Dobrze wiedząc, ile Anglia tyku grasowały niemieckie łodzie podwodne. W północnej Afryce początkowe
zawdzięcza utworzeniu frontu wschodniego, szybko wykorzystał sytuację.
brytyjskie zdobycze w starciach z armią włoskiego dyktatora, Benita Mussoli-
Mimo że z Londynu dostarczono mu statkami wielkie ilości sprzętu wojniego, zostały zagrożone, kiedy Hitler mianował dowódcą niemieckich Afrika skowego, podwyższył stawkę. Wystąpił o bezzwłoczne otwarcie nowych
Korps sławnego generała Erwina Rommla, który wkrótce zdobył przydomek „Lis
frontów w Arktyce i północnej Francji, a co więcej - o przerzucenie angielskich
Pustyni". Choć prawdopodobieństwo inwazji przez kanał La Manche zmalało,
oddziałów na wschód, żeby pomogły w walkach Armii Czerwonej. Zaledwie
naloty Luftwaife wciąż wyrządzały znaczne szkody i siały śmierć. Na zwycięstwo
trzy miesiące po niemieckiej napaści zażądał od Churchilla wysłania dwudziestu
się nie zanosiło, a Stany Zjednoczone pozostawały neutralne.
pięciu, trzydziestu dywizji - ponad czterystu tysięcy żołnierzy - dla odparcia
Trudno więc dziwić się wzrostowi nadziei i podnieceniu Churchilla na wieść,
ofensywy Wehrmachtu na południową część Związku Sowieckiego. Żądanie
że dwudziestego drugiego czerwca 1941 roku Niemcy przystąpiły do planu