Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.

Bogata literatura z zakresu pedeutologii poszukiwała i poszukuje takiego wizerunku nauczyciela-wychowawcy i jego zawodu, który z jednej strony nawiązywałby do bogatej tradycji tej profesji, z drugiej zaś uwzględniał współczesne przemiany zachodzące w rzeczywistości edukacyjnej. Te i wiele jeszcze innych naukowych penetracji przyczyniło się tn.in. do
Podmioty wychowania...
145
wyróżnienia dwóch obrazów nauczyciela: normatywnego oraz empirycznego. Pierwszy z nich koncentruje się wokół poszukiwania takich cech osobowości nauczyciela-wychowawcy, które warunkowałyby skuteczność wpływów wychowawczych oraz prowadziłyby do mistrzostwa pedagogicznego, wręcz do doskonałości w wykonywaniu swojej profesji. Drugi zaś z wyróżnionych obrazów nauczyciela nawiązuje do praktyki pedagogicznej i badań empirycznych mających na celu wyszukiwanie osobowych właściwości nauczycieli w toku ich pracy dydaktyczno-wychowawczej. W ramach tego rodzaju badań starano się wykryć powtarzające się u wielu nauczycieli wspólne cechy, umiejętności pedagogiczne, postawy społeczno-moralne. Uzyskiwano w ten sposób rzeczywisty obraz nauczyciela-wychowawcy, określający zadania im stawiane przez społeczeństwo oraz wymagania instytucjonalne. W ramach tego rodzaju badań równolegle z obrazem nauczyciela-wychowawcy rzeczywistego opisywano jego wizerunek idealny [Korczyński, 2001, s. 19-55].
Zapoczątkowana w naszym kraju w 1999 roku reforma systemu edukacyjnego przyczyniła się do nowego określenia statusu nauczyciela oraz jego zawodowego awansu. W świetle założeń owej reformy dużą rolę przywiązywać należy do kompetencji nauczycieli i związanych z nimi zadań, jakie mają oni realizować. Zgodnie z Rozporządzeniem MEN z 1999 r.:
1) nauczyciele w szkole podstawowej:
dostosowują sposób przekazywania odpowiedniej wiedzy,kształtowania umiejętności i postaw uczniów do naturalnejw tym wieku aktywności dzieci;umożliwiają im poznawanie świata w jego jedności i złożoności;wspomagają ich samodzielność uczenia się;inspirują ich do wyrażania własnych myśli i przeżyć;rozbudzają ich ciekawość poznawczą oraz motywują do dalszejedukacji.2) nauczyciele w gimnazjum:wprowadzają uczniów w świat wiedzy naukowej;wdrażają ich do samodzielności;pomagają im w podejmowaniu decyzji dotyczących kierunkudalszej edukacji i przygotowują do aktywnego udziału w życiuspołecznym;3) nauczyciele w szkole ponadgimnazjalnej:· są odpowiedzialni za rozwój języka ojczystego uczniów w mowiei piśmie, który tworzy fundament rozwoju dziecka, jest pomocąw kształtowaniu się zintegrowanej wewnętrznie osoby wychowanka, stanowi główny punkt odniesienia całej edukacji szkolnej -wychowania i kształcenia [za: Muszkieta, 2001, s. 7-8].146Dariusz Zając„Realizacja tych zadań - jak zauważa R. Muszkieta - musi bazować na podstawowej idei funkcjonowania współczesnej szkoły, że uczeń jest podmiotem wszelkich działań nauczyciela (szkoły)" [tamże, s. 7]. W kontekście tego nasuwa się pytanie o bycie przez nauczyciela-wychowawcę podmiotem? Może reforma systemu edukacyjnego zredukowała go li tylko do roli wykonawcy jej założeń? A może - jak stwierdza, nieco ironicznie, E. Kubiak-Szymborska analizując program wychowania w zreformowanej szkole -jeśli przyznamy podmiotowość uczniom, będącą właściwością każdego podmiotu, to również odzyskają ją nauczyciele? Sama jednak autorka odwołując się do spostrzeżeń dotychczas poczynionych na łamach literatury przedmiotu badań zdaje się nie podzielać takiego stanowiska [2002, s. 102]. Jeśli na to wszystko nałożymy konieczność gromadzenia przez nauczycieli dużej ilości różnych dokumentów w celu uzyskania kolejnego stopnia awansu zawodowego, to czy rzeczywiście może on w pełni funkcjonować jako podmiot wychowania?Nie należy również zapominać o osobliwościach roli zawodowej nauczycieli, do których K. Konarzewski zalicza:niejasność - brak jej uzgodnionych, konkretnych, wymiernychkryteriów zawodowej doskonałości;wewnętrzną niespójność — składają się na nią takie oczekiwania,że spełnienie w danych warunkach jednych wyklucza lub utrudniaspełnienie innych;psychologiczną trudność - poczucie nieodwzajemnienia, negatywnego bilansu interakcji z uczniami, osamotnienie, niższość;niezgodność z innymi rolami - bowiem spełnianie oczekiwańzwiązanych z rolą nauczyciela może utrudniać bądź uniemożliwiaćwywiązywanie się z obowiązków nakładanych przez inne role[1992, t. II, s. 152-160].Pewne utrudnienie w funkcjonowaniu nauczycieli jako podmiotu wychowania stanowią także uruchamiane przez nich mechanizmy obronne, określane mianem „strategii przetrwania", dzięki którym - zdaniem P. Woodsa - nauczyciele przystosowują się do zadań oraz sytuacji, jakie przed nimi stoją. Wspomniany autor zalicza do nich: