Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
str. 231), by na kr�tki czas zapami�ta� na przyk�ad numer telefonu: wielokrotnie powtarzaj� ten numer "w g�owie" lub na g�os, s�yszalnie dla os�b stoj�cych obok. Dzieci w wieku przedszkolnym nie korzystaj� z tej strategii, w przeciwie�stwie do o�mio- lub dziesi�ciolatk�w (Kee-ney i in., 1976). Czy powtarzanie przez ma�e dzieci nie jest czynno�ci� wspieraj�c� ich sprawno�� zapami�tywania? John Flavell (1970) pokaza� pi�ciolatkom, jak przez powtarzanie materia�u mog� udoskonali� swoj� pami��. I rzeczywi�cie przynios�o to oczekiwane efekty. Strategia powtarzania sprawdza si� wi�c tak�e u dzieci przedszkolnych, je�li zostan� do tego bezpo�rednio zach�cone. Je�li za jaki� czas te same dzieci otrzy-
maj� zadanie przyswojenia sobie pewnych informacji, to nie b�d� ju� pami�ta�y o tej strategii. Nie zastosuj� jej r�wnie� spontanicznie (Kail, 1990). Aby strategi� pami�ciow�_stosowa� bez wysi�ku i automatycznie, a wi�c bez wyra�nego wzywania, nale�y j� przedtem po prostu wy�wiczy�.
A mo�e m�odsze dzieci nie widz� potrzeby wprowadzania strategii wspieraj�cej ich zachowanie? Kiedy si� je zapyta, jak oceniaj� swoje zdolno�ci zapami�tywania, sk�onne s� do przeceniania samych siebie. Flavell pokaza� kiedy� pi�ciolatkom obrazki i chcia� od nich u-s�ysze�, czy i p�niej b�d� wiedzia�y, co przedstawia�y wszystkie rysunki. Dzieci by�y przekonane, �e nie zapomn� �adnego z nich. Wi�kszo�� o�miolatk�w mia�a natomiast w�tpliwo�ci, czy uda im si� zachowa� w pami�ci wszystkie obrazki. Ta niewystarczaj�ca wiedza o w�asnej pami�ci (zwana metapami�ci�) zosta�a przez Johna Flavella i jego wsp�pracownik�w (1970) poddana pewnemu eksperymentowi. M�odsze i starsze dzieci poproszono o zapami�tanie dziesi�ciu obrazk�w - mia�y przy tym do dyspozycji tyle czasu, ile chcia�y. Pi�ciolatki nie dostrzega�y potrzeby �wicze�, kt�re pomog�yby im poradzi� sobie z tym zadaniem. Od razu stwierdzi�y, �e bardzo dobrze pozna�y ju� wszystkie obrazki. Egzamin wypad� jednak gorzej. O�miolatki wiedzia�y natomiast, jakie �wiczenia wspieraj� ich sprawno�� zapami�tywania.
Czy na podstawie tych wynik�w mo�na stwierdzi�, �e funkcjonowanie pami�ci dzieci i m�odzie�y udoskonala si� wraz z wiekiem? Mo�na zgodzi� si� na tez�, �e pomi�dzy wiekiem z jednej strony a sprawno�ci� zapami�tywania z drugiej istnieje pewna zale�no��. Dziesi�ciola-tek ma wi�cej do�wiadczenia w uczeniu si� "na pami��" ni� sze�ciolatek. Starsze dziecko wytworzy�o zatem wi�cej -i przypuszczalnie lepszych - strategii
94
WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII
przyswajania i zapami�tywania ni� dziecko m�odsze. Nie nale�y jednak zapomina�, �e i r�wie�nicy mog� si� od siebie r�ni� pod tym wzgl�dem. Kto cz�sto i intensywnie zajmuje si� okre�lon� dziedzin� wiedzy lub pewnymi zagadnieniami, ma odpowiednio dobre warunki do przyswojenia nowych informacji. Miche-lene Chi (1978) przeprowadzi�a kiedy� nast�puj�cy eksperyment: dziesi�ciolat-kom i doros�ym przez chwil� pokazywa�a szachownic� z okre�lonymi uk�adami figur. Stwierdzi�a potem, �e dzieci o wiele lepiej ni� doro�li odtwarzaj� ustawienie figur na polach. Czy r�nice w sprawno�ci nale�a�oby przypisa� og�lnie lepszej pami�ci u dzieci ni� u doros�ych? Chi prze�ledzi�a to zagadnienie. Wszystkim uczestnikom testu przedstawi�a materia�, kt�ry nie mia� nic wsp�lnego z gr� w szachy. Doro�li wykazali tu wi�ksz� sprawno�� zapami�tywania ni� dziesi�-ciolatki. Przewaga dzieci mia�a miejsce tylko w wypadku zada� ze �wiata szach�w. W rzeczywisto�ci m�odzi ludzie byli szachistami wysokiej klasy, kt�rzy wi�kszo�� wolnego czasu sp�dzali na doskonaleniu si� w tej grze. Doro�li natomiast nie byli wprawdzie osobami zupe�nie "zielonymi", ale w por�wnaniu z dzie�mi mogli sprawia� takie wra�enie (zob. tak�e str. 231).
Z eksperymentu przeprowadzonego przez Chi mo�na zatem wywnioskowa�, �e zachowanie zale�y od wiedzy. Poniewa� dziesi�ciolatki zdoby�y ogromne do�wiadczenie w grze w szachy, mia�y bardzo dobre podstawy wiedzy, kt�re doro�li musieli dopiero uzyska�. Kto wiedzia� wi�cej - w tym wypadku by�y to dzieci - ten szybciej m�g� zapami�ta� co� nowego. Przewaga dzieci ogranicza�a si� jednak to sfery szach�w i nie mo�na jej by�o przenie�� na inne obszary. Jako�� sprawno�ci zapami�tywania nie jest wobec tego funkcj� wieku (je�li pomin�� tutaj pierwsze lata �ycia, podczas kt�rych
nast�puje dojrzewanie centralnego systemu nerwowego), lecz zale�y raczej od rodzaju i zakresu dotychczasowych do�wiadcze� oraz od strategii przyjmowania, gromadzenia i przywo�ywania zawarto�ci pami�ci.
2.4.4 Zmiany �ci�le zwi�zane
z wiekiem lub wi���ce si� z nim tylko w niewielkim stopniu
W poprzednich rozdzia�ach opisane zosta�y liczne zmiany w sferze motorycz-nej, spo�eczno-emocjonalnej i poznawczej, �ci�le uzale�nione od wieku. Czy takie zmiany zachodz� tak�e w wieku m�odzie�czym i doros�ym? Nale�a�oby bli�ej przyjrze� si� temu problemowi. Poza tym trzeba om�wi� zdarzenia, kt�re maj� istotny wp�yw na rozw�j cz�owieka, mimo �e ich zwi�zek z wiekiem ma niewielkie znaczenie (przyk�adem jest bezrobocie, kt�re w zasadzie mo�e zaistnie� w ka�dym momencie pracy zawodowej). Powa�nej choroby nie da si� przewidzie� tak samo u dwudziestolatka, jak i u czterdzieste- czy pi��dziesi�ciolatka. Takie wydarzenia s� nieprzewidywalne, bo, po pierwsze, nie daj� si� uporz�dkowa� w czasie, po drugie za�, nie wyst�puj� u wszystkich ludzi. Dla psychologii rozwojowej nie pozostaje bez znaczenia, w kt�rym momencie nast�puj� zdarzenia niezale�ne od wieku cz�owieka.
2.4.4.1 Zmiany �ci�le zwi�zane z wiekiem
U ludzi, kt�rzy �yj� w jednakowych warunkach (s� cz�onkami tego samego kr�gu kulturowego, spo�ecze�stwa lub warstwy spo�ecznej), przede wszystkim we wczesnym dzieci�stwie, lecz tak�e w wieku p�niejszym zachodz� liczne zmiany wi���ce si� stosunkowo �ci�le z ich wiekiem (Baltes i in., 1980). W wie-
95
PSYCHOLOGIA LUDZKIEGO ROZWOJU
