Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Owo wyodr�bnienie i zaznaczenie dystansu zdaje si� jednak w reporta�u s�u�y� nie zdegradowaniu odbiorcy, lecz - przez uzupe�nienie jego wiedzy - zbli�eniu go do nadawcy. Dzi�ki bowiem reporterowi jako znawcy przedmiotu r�wnie� czytelnik, widz czy s�uchacz takimi znawcami sta� si� mog�.
�LAD 10: By u�atwi� czytelnikowi odbi�r tekstu, autor �wiadomie wprowadza do niego rozcz�onkowanie na mniejsze cz�ci wyr�nione graficznie: akapity (zaznaczaj�ce now� my�l lub zmian� m�wi�cego), pisany pogrubion� lub pochylon� czcionk� podtytu� i lid wprowadzaj�cy w temat, niekiedy te� dodatkowy nadtytu�, maj�cy zainteresowa� odbiorc� opisywan� w tek�cie g��wnym histori�, i oczywi�cie wci�gaj�cy, intryguj�cy tytu� oraz cz�sto przy d�u�szych tekstach wprowadzane �r�dtytu�y, a w nowoczesnym reporta�u prasowym - tak�e "�r�dteksty", czyli teksty uzupe�niaj�ce (np. w ramkach, na marginesach) i nawet zr�nicowanie koloru czcionki (jak w reporta�u "Odkrywca" Jerzego Domaga�y w "Magazynie Rzeczpospolita" z 12.10.2001). Te ostatnie �rodki mog� �wiadczy� o zmianach zachodz�cych w sposobie odbioru reporta�u. Coraz cz�ciej tekst d�ugi jest rozbijany w prasie na mniejsze pod-teksty, kt�re tylko tematycznie wi��� si� ze sob�, a mo�na je czyta� zupe�nie oddzielnie jako samowystarczalne ca�ostki. Na przyk�ad w "Polityce" z 13.10.2001 r. do opublikowanego tam reporta�u Piotra Balcerowicza "W drodze do Masuda" do��czony zosta� na ko�cu fragment rozmowy reportera z tytu�owym bohaterem, daj�cej si� czyta� bez kontekstu reporta�u i opublikowanej ju� wcze�niej w "Rzeczpospolitej"; dodajmy, �e zdj�cia i mapka podr�y zajmuj� w ca�ym reporta�u ponad po�ow� miejsca dla� zarezerwowanego, dominuj�c nad tekstem s�ownym. Wydaje si�, �e takie rozbijanie reporta�u na pod-teksty i bardzo wyra�ne eksploatowanie kod�w wizualnych w przekazie tre�ci �wiadczy o nowych preferencjach odbiorcy reporta�u: jego upodobaniu do tekst�w niezbyt d�ugich, ale urozmaiconych i zespolonych sieci� w�tk�w tematycznych; teksty takie daj� si� odczytywa� w r�nej kolejno�ci i w r�nych konfiguracjach, zupe�nie tak samo jak strony w Internecie, a odbiorca ma wra�enie wi�kszej swobody wyboru i samodzielnego tworzenia uk�adaj�cego si� w jego umy�le w now� ca�o�� "nadtekstu" lub "hipertek-stu" [por. o hipertek�cie w cz�ci I rodzia� 3.].
238
GATUNKI WYPOWIEDZI w ANALIZIE STYLISTYCZNEJ
Bezpo�rednie zwroty do odbiorcy pojawiaj� si� w analizowanych reporta�ach niezwykle rzadko. S� wprawdzie obecne w tekstach Ksawerego Pruszy�skiego i Melchiora Wa�kowicza, a wi�c w utworach dzi� ju� klasycznych, historycznych, ale w najinowszych przebadanych realizacjach gatunku ich niepewny �lad znajdujemy tylko raz, w "Chu�cie Weroniki" Ewy Owsiany:
[17] A wreszcie, prosz� spojrze�, pacjent po amputacji kciuka. Profesor wymy�li�, �e najlepiej b�dzie w to miejsce przyszy� palec ze stopy. W ten spos�b d�o� odzyska zdolno�� chwytania. Prawda, �e sprytnie? [Ewa Owsiany, "Chusta Weroniki", s. 265]
Mamy tu jednak w�tpliwo�ci, czy formu�y prosz� spojrze� i Prawda, �e sprytnie? rzeczywi�cie mo�na zakwalifikowa� do klasy wypowiedzi skierowanych bezpo�rednio do czytelnika, jako �e r�wnie dobrze da�oby si� je potraktowa� jako przejaw mowy pozornie niezale�nej, w kt�rej reporter m�wi s�owami swojej bohaterki - piel�gniarki oprowadzaj�cej autork� po szpitalu chirurgii plastycznej.
Zatem zwykle niejawny w samym tek�cie reporta�u jego odbiorca ukazuje si� nam jako ciekawy ludzi i �wiata czytelnik, kt�ry chce prze�y� prawd� o nich jakby na gor�co, wraz z reporterem; kt�ry zadaje pytania i szuka na nie odpowiedzi; kt�ry ceni sobie szczeg�i� i nastr�j, nie stroni od opisu, ale te� ��da potwierdzenia fakt�w w relacji naocznych �wiadk�w, dokument�w, fotografii. Wprawny odbiorca reporta�u bez trudu dostrze�e fa�sz opowie�ci, kt�r� spreparowano za biurkiem, je�li reporter nie postara� si� o nawi�zanie bezpo�redniego kontaktu z bohaterami i naoczne poznanie ich �wiata. Odrzuci te� pozbawione plastyczno�ci i szczeg�u sprawozdanie, natomiast zawsze wierzy� b�dzie w prawdziwo�� przedstawianych w reporta�u ludzi i zdarze�, odr�niaj�c je od fikcji literackich postaci i fabu�, nawet je�li wybitny reporter odejmie swoim bohaterom nazwiska lub imiona, czyni�c z ich historii symbole ludzkiego losu (jak Hanna Krall w cz�ci tekst�w z cyklu To ty jeste� Daniel) albo przypisze swoim bohaterom odczucia i stany duszy, kt�rych sam nie m�g� pozna� z osobistej obserwacji, a wi�c kt�re musia� stworzy� moc� wyobra�ni (jak Ryszard Kapu�ci�ski m.in. w niekt�rych re-
Reporta� - uobecnienie prawdy o cz�owieku...
239
