Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.

Konieczne jest r�wnie� zdefiniowanie jej produkt�w, tzn. stwierdzenie, czy produkowane przez dan� regu�� wyrazow� s�owa rzeczywi�cie znajduj� si� w s�owniku j�zyka polskiego. Prowadzi to do sprzeczno�ci, je�li u�wiadomimy sobie, �e system leksykalny w przeciwie�stwie do wzgl�dnie zamkni�tego systemu gramatycznego ma charakter otwarty. Otwarty, tzn. taki, kt�ry mo�e by� nieustannie wzbogacany o nowe jednostki.
Aby rozwi�za� ten paradoks, proponuje si� rozr�nianie w obr�bie s�ownika dwu stref: sta�ej, obejmuj�cej s�ownictwo uzualne, spotykane w tekstach, kt�rych pozycja s�ownikowa jest ustabilizowana, oraz stref� s�ownictwa potencjalnego, dla kt�rego wprawdzie brak jest po�wiadcze� tekstowych, ale istniej�cego in potentia na mocy regu� s�owotw�rczych. Wyraz (derywat) potencjalny to konstrukcja przewidywalna na podstawie znajomo�ci regu�y s�owotw�rczej. Mo�na by w tym miejscu zapyta�, czy cytowane ju� przez nas gor�co��, be�owo�� to wyrazy potencjalne. Odpowied� na to pytanie nie jest ca�kiem jednoznaczna: musimy bra� pod uwag� relacje wzgl�dem innych leksem�w w s�owniku.
Jak wiadomo, j�zyk jest kodem optymalnym, tzn. unika zb�dnego nadmiaru �rodk�w. Warto si� czasem zastanowi�, czy powodem blokady leksykalnej, tj. braku daj�cego si� przewidzie� derywatu, nie jest fakt, �e miejsce takiego potencjalnego derywatu jest ju� w s�owniku zaj�te. Nie ma np. potrzeby powo�ywania do �ycia neologizmu *choro��, skoro jest choroba; podobnie miejsce *be�owo�ci wype�nia z powodzeniem abstractum be�'. Na miano wyrazu poten-
Genetycznie zapo�yczenie z franc. beige, synchronicznie derywat od przymiotnika be�owy.
Miejsce slowotw�rstwa w systemie j�zyka
161
cjalnego zas�uguje zatem tylko taka konstrukcja, kt�ra jest potrzebna dla zaspokojenia potrzeb nazewniczych lub innych w j�zyku, kt�ra usuwa jak�� luk� leksykaln�. Takim potrzebnym derywatem jest np. *goraco��^ jako neutralne okre�lenie fizycznego parametru temperatury. Homonimiczny z przys��wkiem rzeczownik gor�co oznacza bowiem tylko wysoki stopie� temperatury. Mo�emy sobie wyobrazi� sytuacj�, w kt�rej zupe�nie normalne b�dzie zdanie: Sprawd�, jaka jest ta woda na goraco�� i nie b�dzie nam chodzi�o o wod� gor�c� (np. przy k�pieli niemowl�cia). Taki derywat by�by wi�c semantycznie zbli�ony do innych okre�le� parametr�w, np. wysoko�� to niekoniecznie 'bycie wysokim'; podobnie rozumiemy d�ugo��, g��boko�� itp. W tym miejscu mo�e zrodzi� si� w�tpliwo��, czy derywat goraco�� nie oznaczaj�cy w spos�b konieczny cechy 'bycia gor�cym' ma jeszcze motywacj� s�owotw�rcz�, tzn. czy istnieje jeszcze zwi�zek znaczeniowy mi�dzy wyj�ciowym przymiotnikiem a derywowanym (formalnie) rzeczownikiem. Tym problemem zajmiemy si� w nast�pnym paragrafie.
Od s�ownictwa potencjalnego nale�a�oby zatem odr�ni� tzw. wyrazy okazjonalne. Okazjonalizmy to nie nale��ce do systemu leksykalnego, nieprzewidywalne z punktu widzenia regu� s�owotw�rczych okazy tekstowe, tworzone ad hoc przez m�wi�cego, nierzadko z naruszeniem normy. Okazjonalizmy s� wi�c elementami parole; bywa, �e, z racji swojej zaskakuj�cej budowy, nacechowanymi ekspresywnie. Ich �r�d�em jest analogia. Te, kt�re wchodz� do s�ownictwa uzualnego, cz�sto maj� swoich �ojc�w". Wiemy np., �e z�o�enie nastolatek utworzy� W�adys�aw Kopali�ski na wz�r ang. teenager. Abstracta chciejstwo \ kundlizm pochodz� od Melchiora Wa�kowicza. Autor zastosowa� tu co prawda znane z produktywno�ci sufiksy -stw(o) oraz -izm, zgodnie z ich funkcj�, jednak �ami�c regu�y ich ��czliwo�ci: nie tworzy si� nazw abstrakcyjnych na -stw(o) bezpo�rednio od czasownik�w (podstawa czasownikowa mo�e by� tu jedynie dana po�rednio, por.: plotkarstwo <� plotkarz <� plotkowa�), natomiast obcy sufiks -izm ��czy si� r�wnie� z obcymi rzeczownikami na -ist(a), -ik (-yk), por.: rasizm, komunizm, fanatyzm. Efekt zaskoczenia, jaki towarzyszy odbiorowi tych neologizm�w, i wynikaj�cy st�d �adunek ironii zosta�y przy tym osi�gni�te.
Termin neologizm mogliby�my zdefiniowa� teraz �ci�lej jako odnosz�cy si� przede wszystkim do okazjonalizm�w wchodz�cych w szerszy obieg spo�eczny. Towarzyszy im na pocz�tku poczucie nowo�ci, �wie�o�ci. Ta subiektywna ocena danej jednostki leksykalnej jako �neo-s�owa" jest zdecydowanie �agodniejsza w przypadku wyraz�w potencjalnych, kt�re nie zaskakuj� szczeg�lnie u�ytkownik�w j�zyka. Nikt nie b�dzie si� zapewne zastanawia� nad tym, �e rzeczowniki klikni�cie (od klikn�c" wcisn�� szybkim ruchem prze��cznik w myszy komputerowej'), rapowanie (od rapowa� '�piewa� w specjalny, zbli�ony do recytacji spos�b') albo przys��wki skrzydlata, sowio (od przymiotnik�w skrzydlaty, sowi) s�
1 SJPDor. notuje goraco�� z kwalifikatorem przesta�, jako synonim gor�ca, a wi�c w znaczeniu wzgl�dnym.
11 - Zarys gramatyki polskiej
162
S�owotw�rstwo
s�ownikow� nowo�ci�. Prawd� m�wi�c, nikomu nie przyjdzie do g�owy, by szuka� obja�nie� tych wyraz�w w s�owniku. S� one zrozumia�e, o ile rozumiemy znaczenie wyrazu-bazy.