Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Pole bada� naukowych jest ogromne, wi�c i liczba dyscyplin bardzo du�a. St�d p�ynie konieczno�� ich uporz�dkowania. W tym celu ��czy si� dyscypliny naukowe w du�e grupy (np. nauki przyrodnicze, spo�eczne, techniczne), w obr�bie kt�rych wyr�nia si� podgrupy, te za� mo�na dzieli� na mniejsze itd. Nazywamy to klasyfikowaniem nauk. Ustala si� te� systematyk� (wewn�trzn� klasyfikacj�) poszczeg�lnych dyscyplin, tj. w obr�bie dyscypliny wyznacza si� dziedziny, kt�re wchodz� w jej sk�ad.
Ka�da dyscyplina naukowa musi wi�c mie� sw�j przedmiot, r�ny od przedmiot�w wszystkich innych dyscyplin, gdy� tylko wtedy posiada w�asn� problematyk�, sobie tylko w�a�ciwe hipotezy i teorie, twierdzenia o stanach rzeczy i prawid�owo�ciach,, s�owem � wtedy jest autonomiczna (samodzielna). Jednak�e samoistny przedmiot, a wi�c i w�asna problematyka nie wystarczaj�, aby przyzna� dyscyplinie naukowej racj� bytu:
problematyka jej musi by� r�wnie� dostatecznie bogata. Je�li warunek ten nie jest spe�niony, mo�na wprawdzie przyj�� teoretycznie mo�liwo�� istnienia osobnej dyscypliny, lecz nie op�aca si� organizowa� dla niej specjalnego aparatu badawczego (katedr uniwersyteckich, instytut�w naukowych, czasopism itd.), cho� mo�na prowadzi� nad ni� prace badawcze na marginesie innych dyscyplin.
Chc�c zatem scharakteryzowa� dyscyplin� naukow�, musimy okre�li� jej przedmiot oraz jej problematyk�, tj. zakres i bogactwo zagadnie�, jakie badany fragment rzeczywisto�ci stawia przed badaczem. Trzeba te� t� problematyk� jako� uporz�dkowa�, a wi�c przeprowadzi� wewn�trzn� klasyfikacj� dyscypliny, a nast�pnie znale�� jej miejsce w�r�d innych dyscyplin i ustali�, do kt�rej grupy nauk ona nale�y, a tak�e okre�li� jej stosunek do dyscyplin pokrewnych. W tej cz�ci skryptu wszystkie te zabiegi przeprowadzone zostan� w odniesieniu do nauki o ksi��ce.
2. KSI��KA JAKO PRZEDMIOT NAUKI
Gdy pytamy o przedmiot nauki o ksi��ce, zwanej te� bibliologi� (od greckiego biblion � ksi��ka i logos � s�owo) lub ksi�goznawstwem, odpowied� wydaje si� prosta: jest nim ksi��ka. A jednak odpowied� ta nie jest ca�kiem �cis�a, wymaga sprecyzowania i uzupe�nienia. By znale�� odpowied� prawid�ow�, musimy najpierw zastanowi� si�, jak nale�y rozumie� termin �ksi��ka". Nie idzie tu mianowicie o ksi��k� w potocznym rozumieniu tego s�owa. Pragn�c zdefiniowa� ksi��k� jako przedmiot nauki, musimy ustali� aspekt zasadniczy, w jakim b�dziemy j� rozwa�a�, tudzie� wybra� te jej cechy, kt�re
s� w�a�ciwe wszystkim odmianom ksi��ki, wyr�niaj� j� w�r�d wszelkich innych zjawisk kultury, s� najbardziej istotne, tj. z kt�rych wyp�ywaj� lub od kt�rych uzale�nione s� dalsze, drugorz�dne (co jednak nie znaczy ma�o wa�ne) jej cechy. Naczelny aspekt, w kt�rym rozwa�amy ksi��k� jako przedmiot nauki, sprowadza si� do jej funkcji przekazywania tekstu czytelnikowi; inaczej m�wi�c: patrzymy na ksi��k� jako na narz�dzie, kt�rym cz�owiek pos�uguje si� do realizacji pewnych cel�w.
Mo�na bada� ksi��k� r�wnie� w innych aspektach, np. jako przedmiot materialny o okre�lonych cechach lub jako przedmiot dzia�alno�ci bibliotecznej, jednak�e przyj�ty przez nas punkt widzenia ma nad innymi dwojak� przewag�. Po pierwsze jest to punkt, z kt�rego zobaczy� mo�na ca�o�� problematyki ksi�goznawczej, podczas gdy wszystkie inne zaw�aj� j�, gdy� pozwalaj� dostrzec tylko poszczeg�lne jej cz�ci. Po drugie jest
10
to jedyny punkt widzenia, z kt�rego mo�na ujrze� jedno�� tej problematyki, tj. zwi�zki ��cz�ce wszelkie wchodz�ce w jej sk�ad zagadnienia "w jedn� ca�o��.
A oto trzy zasadnicze cechy ksi��ki:
ksi��ka s�u�y do przekazywania ludziom tre�ci b�d�cych w mniejszym lub wi�kszym stopniu wytworami proces�w psychicznych;
ksi��ka jest przedmiotem materialnym, w kt�rym tre�ci te s� utrwalone w pewien okre�lony spos�b;
ksi��ka s�u�y do przekazywania tre�ci kulturalnych nie tylko jednostce, lecz spo�ecze�stwu.
Cechy te om�wimy obecnie bli�ej.