Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Pole badań naukowych jest ogromne, więc i liczba dyscyplin bardzo duża. Stąd płynie konieczność ich uporządkowania. W tym celu łączy się dyscypliny naukowe w duże grupy (np. nauki przyrodnicze, społeczne, techniczne), w obrębie których wyróżnia się podgrupy, te zaś można dzielić na mniejsze itd. Nazywamy to klasyfikowaniem nauk. Ustala się też systematykę (wewnętrzną klasyfikację) poszczególnych dyscyplin, tj. w obrębie dyscypliny wyznacza się dziedziny, które wchodzą w jej skład.
Każda dyscyplina naukowa musi więc mieć swój przedmiot, różny od przedmiotów wszystkich innych dyscyplin, gdyż tylko wtedy posiada własną problematykę, sobie tylko właściwe hipotezy i teorie, twierdzenia o stanach rzeczy i prawidłowościach,, słowem — wtedy jest autonomiczna (samodzielna). Jednakże samoistny przedmiot, a więc i własna problematyka nie wystarczają, aby przyznać dyscyplinie naukowej rację bytu:
problematyka jej musi być również dostatecznie bogata. Jeśli warunek ten nie jest spełniony, można wprawdzie przyjąć teoretycznie możliwość istnienia osobnej dyscypliny, lecz nie opłaca się organizować dla niej specjalnego aparatu badawczego (katedr uniwersyteckich, instytutów naukowych, czasopism itd.), choć można prowadzić nad nią prace badawcze na marginesie innych dyscyplin.
Chcąc zatem scharakteryzować dyscyplinę naukową, musimy określić jej przedmiot oraz jej problematykę, tj. zakres i bogactwo zagadnień, jakie badany fragment rzeczywistości stawia przed badaczem. Trzeba też tę problematykę jakoś uporządkować, a więc przeprowadzić wewnętrzną klasyfikację dyscypliny, a następnie znaleźć jej miejsce wśród innych dyscyplin i ustalić, do której grupy nauk ona należy, a także określić jej stosunek do dyscyplin pokrewnych. W tej części skryptu wszystkie te zabiegi przeprowadzone zostaną w odniesieniu do nauki o książce.
2. KSIĄŻKA JAKO PRZEDMIOT NAUKI
Gdy pytamy o przedmiot nauki o książce, zwanej też bibliologią (od greckiego biblion — książka i logos — słowo) lub księgoznawstwem, odpowiedź wydaje się prosta: jest nim książka. A jednak odpowiedź ta nie jest całkiem ścisła, wymaga sprecyzowania i uzupełnienia. By znaleźć odpowiedź prawidłową, musimy najpierw zastanowić się, jak należy rozumieć termin „książka". Nie idzie tu mianowicie o książkę w potocznym rozumieniu tego słowa. Pragnąc zdefiniować książkę jako przedmiot nauki, musimy ustalić aspekt zasadniczy, w jakim będziemy ją rozważać, tudzież wybrać te jej cechy, które
są właściwe wszystkim odmianom książki, wyróżniają ją wśród wszelkich innych zjawisk kultury, są najbardziej istotne, tj. z których wypływają lub od których uzależnione są dalsze, drugorzędne (co jednak nie znaczy mało ważne) jej cechy. Naczelny aspekt, w którym rozważamy książkę jako przedmiot nauki, sprowadza się do jej funkcji przekazywania tekstu czytelnikowi; inaczej mówiąc: patrzymy na książkę jako na narzędzie, którym człowiek posługuje się do realizacji pewnych celów.
Można badać książkę również w innych aspektach, np. jako przedmiot materialny o określonych cechach lub jako przedmiot działalności bibliotecznej, jednakże przyjęty przez nas punkt widzenia ma nad innymi dwojaką przewagę. Po pierwsze jest to punkt, z którego zobaczyć można całość problematyki księgoznawczej, podczas gdy wszystkie inne zawężają ją, gdyż pozwalają dostrzec tylko poszczególne jej części. Po drugie jest
10
to jedyny punkt widzenia, z którego można ujrzeć jedność tej problematyki, tj. związki łączące wszelkie wchodzące w jej skład zagadnienia "w jedną całość.
A oto trzy zasadnicze cechy książki:
książka służy do przekazywania ludziom treści będących w mniejszym lub większym stopniu wytworami procesów psychicznych;
książka jest przedmiotem materialnym, w którym treści te są utrwalone w pewien określony sposób;
książka służy do przekazywania treści kulturalnych nie tylko jednostce, lecz społeczeństwu.
Cechy te omówimy obecnie bliżej.