Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.

McGraw podkre�la, �e specjalne �wiczenie mo�e by� "i przepr owadzane zb~~t wcze�nie albo zbyt p�no z punktu widzenia sche
matu dojrze�aria. Odkry�a ona na przyk�ad. �e najbardziej w�a�ciwy okres do uczenia si� jazdy na wrotkach przypada ~~��wczas, gdy dziecko zaczyna w�a�nie uzyskiwa� kontrol� nad r�wnowag� cia�a 38.
Niewiele wiadomo o umiejscowieniu w czasie oddzia�ytwa� wycho
wawczych w stosunku do poziomu dojrzewania i zakresu oraz ~ch kte.~z~--- - '. uprzednich do�wiadcze�, jest to jednak jeden z najwa�niej y~,Fh proble
.., i m�w bada� z dziedziny wychowania.
Chocia� wst�pne badania wskazywa�y, �e do skutecznej nauki ezytania wymagany jest wiek 6; 6 lat, p�niejsze dowody wykaza�y �e dzieci o wieku umyslowym poni�ej tego poziomu mog� z powodzeniem nauczy� si� czyta�, je�eli zostan� u�yte w�a�ciwe metody dostosowane do zakresu do�wiadcze� pos�czeg�lny�h dzieci.
$s A. Gesell, W: Murchison (ed.), Op. cit.
s7 A. Gesell The Ontogenesis of Infdnt Behavior W: L. Carmichael (ed.). Op.ci;,., s. 335 - 373. .__ . _
~ McGraw, Op. cit., s. 241.
17a ..... .
W ostatnich latach przejawia�a si� tendencja do przesuni�cia nauczania arytmetyki do klas wy�szych, odk�adania jej do czasu, a� dzieci wyka�� wi�ksz� gotowo�� do opanowania dzia�a� arytmetycznych albo b�d� bardziej zdolne do ich zrozumienia. Mo�e to by� do pewnego stopnia po��dane, ale mo�na tu r�wnie� posun�� si� za daleko. Sugestie takie ~wynikaj� przynajmniej z ostatnio przeprowadzonego por�wnania osi�gni�� 11-letnich uczni�w w Anglii i Kalifornii. Test dawany uczniom dobranym losowo jako pr�bka warstwowa szk� angielskich zosta� zaadoptowany do u�ytku w Ameryce i przeprowadzony z uczniami analogicznej pr�bki szk� miejskich i wiejskich �rodkowej Kalifornii. Przeci�tne wyniki zawieraj�cego 70 pr�b testu rachowania i s�ownego rozwi�zywania zada� wynosi�y 29,1 dla uczni�w angielskich i 12,1 dla uczni�w kalifornijskich.
Analiza rozmieszczenia temat�w obj�tych testem w programie nauczania arytmetyki pozwoli�a stwierdzi�, �e wiele z nich pojawia�o si� w szko�ach angielskich wcze�niej. Inne czynniki mog�y r�wnie� przyczyni� siq cz�ciowo do wyst�pienia r�nicy w wynikach, na przyklad o wiele wi�ksza pxynno�� w�r�d uczni�w Kalifornii; fakt, �e angielskie szkoty przyjmuj� do klasy I dzieci w wieku 5 lat, podczas gdy szko�y kalifornijsl~;ie - dzieci 6-letnie (do przedszkola ~~- �~iekaa a lat) itd. Jednak r�nica wieku, w jakim dzieci poznaj� pem-ne dzialania arytmetyczne, stanowi niew�tpliwie jedn� z g��~~-ch przi-cz~-n r�nic- stwierdzonej w wynikach ~"~. .
llia gotovs-o�� do uczenia si� jakiego� zadania wp�ywa wiele czynnik�w, kt�rych wzgl�dne znaczenie mo�e by� r�ne w r�nych stadiach rozwoju. S� to takie czynniki jak: struktura anatomiczna, rozw�j fizjologiczny, zainteresowania i motywacja, uczenie si� przygotowawcze, bogactwo uprzednich do�wiadcze�, zakres rozwoju j�zyka; adekwatno�� podstawowych poj�� i znacze� oraz �rodowisko, w kt�rym odbywa si� nauka. Aczkolwiek istnieje prawdopodobnie optymalna kolejno�� zada�, jakie powinna wykona� osoba ucz�ca si�, bardzo trudno jest ustali� taki najt�pszy ukxad. Chocia� jest to takie wa�ne, wiemy stosunkowo ma�o na temat u'k3~du programu nauczania uwzgl�dniaj�cego rozw�j osoby ucz�cej si�. Pro)ilex� ten komplikuje niezmiernie fakt istnienia wielkich r�nic indywidualnych w zakresie tempa rozwoju.
Istniej� du�e r�nice indywidualne w rozwoju To, �e rozw�j jest spraw� wielce indywidualn�, uwidacznia wy--a�nie
rys. ? - 6, na kt�rym pokazano kontrastuj�ce ze sob� schematy rozwoju umiej�tno�ci czytania u dw�ch 'dziewczynek o jednakowych zdolno�ciacr~ umys�owych. Chocia� w wieku mj�dzy 10 a 11 rokiem �ycia obie dziew
G. T. Busweli A Comparison of Aclzievement in Aritiemetic ~in England and Central California? "The Arithmetic Teacher��, V (Luty, 1958), s. 1- 9.
176
czynki osi�gn�y mniej wi�cej taki sam "wiek czytania" ("A" osi�gn�a wy�szy poziom p�niej), krzywe obrazuj�ce ich rozw�j od 6 lat by�y zupe�nie r�ne. Podczas gdy "A" wykazywa�a szybkie post�py od samego pocz�tku, "B" mia�a start wolniejszy, a p�niej, w wieku J lat poczynila gw a�towne post�py i utrzyma�a to tempo a� do momentu prze�cigni�cia "A" w p�tora roku p�niej. Autorzy relacjonuj�cy te dane stwierdzili
!s
!4 I3 t2
t !O �
3
9
8
7
6
Rys. 7 - 6. Por�wnanie schematu rozwoju umiej�tno�ci czytania u dw�ch dziewcz�t o ?ednakowych zdolno�ciach umyslowych, ale nie jednakowej og�lnej dojrzalo�ci.
(Reprodukcja za zgod� Michigan Education Association)
r�wnie�, �e w�r�d 56 krzywych indywidualnego rozwoju w czytaniu nie znale�li ani jednej, kt�rej kszta�t odpowiada�by przeci�tnym warto�ciom czy normom 4s.
Indywidualne r�nice w szybko�ci i schemacie rozwoju �wiadcz� wyra�nie o tym, �e jednakowe traktowanie dzieci na jakim� poziomie wieku albo w zakresie uczenia si� jakiego� przedmiotu jest niew�a�ciwe: Te same czynno�ci zwi�zane z uczeniem si�; ten sam przedmiot czy takie same metody nauczania nie wywo�uj� takich samych reakcji czy wynik�w u r�nych dzieci w danym czasie. Ponadto dzieci nigdy nie s� bierne w stosunku do swego otoczenia. Staraj� si� one szuka� pewnych do�wiadcze� albo odrzuca� niekt�re formy stymulacji, z nauczaniem
ao W, C, Olson i B. O. Hughes Conce~rts of Growth - Their Significance to Teachers. "Childhood Education". XXI (Pa�dziernik; 1944), s. 53 - 63.
12 - Psychologia wychowawcza 177
6 7 8 9 t0 11 12 Wiek chronologiczny