Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
2. Pomyślność w urzeczywistnianiu celów życiowych i zawodowych
zależy w dużej mierze od warunków socjalno-ekonomicznych, w jakich
egzystują ludzie młodzi, a przede wszystkim od sytuacji materialnej w
rodzinie.
3. Rola rodziny zarówno w realizacji celów życiowych młodych osób
niepełnosprawnych, jak i pełnosprawnych jest czynnikiem niezwykle
32
istotnym. Rodzice inwalidów częściej niż nieinwalidów zajmują wobec
swoich dzieci postawy nadmiernie chroniące bądź odtrącające. Ten stan
rzeczy wyraźnie utrudnia realizację celów życiowych młodych ludzi nie-
pełnosprawnych.
Tego stanu rzeczy nie można zmienić z dnia na dzień. Postawy ludz-
kie są bowiem czynnikiem najtrudniej poddającym się wszelkim możli-
wym modyfikacjom. Nie oznacza to jednak, że w tej sprawie nie można
uczynić nic ponad to, co już zostało uczynione.
Zrobić bowiem można tu wiele:
iPo pierwsze, należałoby raz na zawsze przestać mówić o sprawie
osób niepełnosprawnych w sposób okazjonalny, przy okazji różnego ro-
dzaju świąt, rocznic czy imprez, międzynarodowych.
Po wtóre, trzeba wreszcie przestać się wstydzić tego, że w naszym
społeczeństwie istnieje tak duży odsetek ludzi wymagających szczegól-
nego zainteresowania.
Po trzecie, należy jak najszybciej zaniechać hańbiącej procedury pro-
fesjonalnej eksploatacji ludzi, którzy wymagają przede wszystkim uprze-
dnio długotrwałego procesu humanistycznej rehabilitacji — zgodnie z za-
sadą: najpierw zdrowie, potem praca.
Po czwarte, trzeba jak najszybciej stworzyć społeczny klimat reha-
bilitacji osób niepełnosprawnych, z pełną siecią odpowiednich placówek
psychoiogiczno-terapeutycznych.
Po piąte, rehabilitacja to nie tylko przywracanie sprawności fizycz-
nych, ale i odpowiedniego samopoczucia moralnego i społecznego osoby
niepełnosprawnej. Praca psychologa czy terapeuty zatem nie może się
odbywać tylko z inwalidą. Równie ważna jest tu współpraca z jego ro-
dziną (rodzicami, rodzeństwem), polegająca na wspólnym „-(budowaniu"
atmosfery życia codziennego osoby wymagającej terapii. Jeśli nie zro-
zumiemy tej prostej prawdy, że wiele funkcji terapeutycznych może
przejąć sama rodzina (pod warunkiem, że zostanie do tego odpowied-
"*nio przygotowana), jeśli nie uwierzymy, że jest ona w stanie zrobić dla
niepełnosprawnego najwięcej, znaczy to, iż nie pojęliśmy istoty rehabi-
litacji i nie potrafiliśmy zapewnić podstawowego warunku do jej po-
myślnego przebiegu i realizacji.
ZAKŁADY DLA MIFW?DOWYCH
?BłHLIi;''':.?.;.': 'o-> J.-si&SftlA
Franciszek WojciechowskI
ŚRODOWISKO RODZINNO-WYCHOWAWCZE
DZIECKA UPOŚLEDZONEGO UMYSŁOWO
W STOPNIU LEKKIM
WPROWADZENIE
\
Przy omawianiu problematyki środowiska wychowawczego przyjmu-
je się założenie, że jest to „złożony układ powtarzających się lub
względnie stałych sytuacji, do których człowiek rozwijający się przysto-
sowuje się czynnie w wychowawczym okresie swego życia" (J\ Pięter,
1960, s. 48).
Wśród środowisk wychowawczych naturalnych szczególną rolę dla
rozwoju i wychowania dziecka odgrywa rodzina. Rodzina to grupa spo-
łeczna, której członkowie pozostają ze sobą w stałych kontaktach i wy-
twarzają wspólne bądź'podobne postawy, poglądy i dążenia (J. Szcze-
pański, 1972). .
Z prac poświęconych rodzinie jako środowisku wychowawczemu na
uwagę zasługują m. in. publikacje H. Izdebskiej i Cz. Czapówa. W książ-
ce pt. Funkcjonowanie rodziny a zadania opieki nad dzieckiem H. Iz-
debska koncentruje się na ustaleniu stopnia przygotowania wybranych
grup rodziców do zadań związanych z funkcją wychowawczą rodziny,
ustaleniu wpływu dezorganizacji rodziny na warunki życia, przebieg
rozwoju i losy małych dzieci, nad którymi opiekę przejęła placówka
wychowawcza.
Socjologiczna charakterystyka badań szczegółowych nad rodziną za-
warta jest w publikacji Cz. Czapówa pt. Rodzina a wychowanie, w któ-
rej autor przedstawia najczęściej występujące tołędy wychowania rodzin-
nego oraz wskazuje typowe zaburzenia w zachowaniu dziecka, będące
rezultatem nieodpowiedniego funkcjonowania rodziny.
Rola, jaką rodzina odgrywa w wychowaniu, oraz jej wpływ na pro-
ces rozwoju dziecka są ważne nie tylko w odniesieniu do dzieci zdro-
wych, normalnie rozwijających się. Można stwierdzić, iż w wychowa-
niu dziecka upośledzonego rola rodziny wzrasta, przy równoczesnym
34
nasilaniu się trudności w realizacji zadań i funkcji, jakie ma ta rodzi-,
na do spełnienia wobec dziecka (H. Borzyszkowska, 1980).
[Badając zależności między układem stosunków rodzinnych a zabu-
rzeniami w zachowaniu dzieci upośledzonych umysłowo dostrzeżono, że
trudności w przystosowaniu emocjonalnym przejawia 75% dzieci z ro-
dzin, gdzie panuje niewłaściwa atmosfera wychowawcza, a tylko 25°/e
dzieci z rodzin o dobrym współżyciu (T. Gałkowski, 1972|
Rodzina jako środowisko wychowawcze zasługuje na specjalne potrak-
towanie^ ponieważ pomiędzy warunkami, w jakich żyją poszczególne ka-
tegorie rodzin, między układem stosunków wewnątrzrodzinnych, organi-
zacją i atmosferą życia' rodzinnego istnieją wielorakie zależności.
Równocześnie analiza literatury przedmiotu pozwala na stwierdzenie,
że stan dotychczasowych ibadań nad rodziną dziecka upośledzonego umy-
słowo jest niezadowalający. H. Izdebska widzi konieczność podejmowa-
nia tego rodzaju badań ze względu na wyraźnie zaznaczającą się potrze-
bę wypracowania zróżnicowanych form i metod pomocy rodzinie z ze-
wnątrz. Problem ten interesuje wielu badaczy i pedagogów praktyków.
W badaniach, które zostaną tu przedstawione, wykazano, jaką rolę w
uspołecznieniuł uczniów lekko upośledzonych umysłowo odgrywa ich
środowisko rodzinne. - <
PODSTAWY METODOLOGICZNE BADAŃ
W badaniach procesu wychowania dziecka upośledzonego umysłowo
w rodzinie zastosowano metodę sondażu diagnostycznego (T. Pilch, 1978).
Meto-da ta koncentruje się na zjawiskach społecznych, na efektywności
opiekuńczo-wychowawczej rodziny. Podstawową techniką badawczą był
wywiad, a technikami pomocniczymi: obserwacja, kwestionariusz dla
rodziców, ankieta, analiza dokumentów, seria niedokończonych zdań, ska-
ia oszacowań do oceny funkcjonowania młodzieży w rolach społecz-
nych.
W badaniach rodziny dziecka upośledzonego umysłowo szczególną
użyteczność wykazał wywiad środowiskowy jako technika gromadzenia
materiału, przy czym w odniesieniu do szkoły (wywiady o rodzinach.
i dziecku z wychowawcami oraz nauczycielami) wystąpił wywiad jaw-
1 W Małym słowniku psychologicznym pojęcie socjalizacji (uspołecznienia)
określa się jako „proces stawania się pełnowartościowym członkiem społeczeń-
stwa, znającym i przestrzegającym obowiązujących w danym społeczeństwie
norm i zwyczajów, zachowującym się tak samo jak inni, mającym podobnego ty-
pu zainteresowania, potrzeby itp." J. Rembowski (1978) odnosząc to pojęcie do