Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
W przeciwnym kierunku zmierzały dekrety z 2 czerwca 1863
r. - wydane po ponownym opanowaniu rządu przez Czerwonych -
o ustanowieniu "trybunałów rewolucyjnych", jak je nazywano,
i o stosowaniu przez nie surowych praw dotyczących
przestępstw politycznych. Dekrety ujawniły drugą, radykalną
tendencję w powstaniu. "Prawo karne w materii przestępstw
politycznych" zaczynało się od normy: "Wszystkie czyny
zmierzające do osłabienia działalności rządu, szkodliwe dla
sprawy ojczystej, uważane są za przestępstwa stanu". Po
kolejnym powrocie do władzy Białych "trybunały rewolucyjne"
utraciły jednak swe ostrze. Przeciwnie, próbowano je
wyzyskać do walki z kierowaną przez Czerwonych organizacją
żandarmerii powstańczej, znaną pod nazwą "sztyletników".
W organizacji aparatu powstańczego trzeba podkreślać
wzorową organizację skarbu i gospodarki finansowej. Znaczna
część społeczeństwa bez wahania uiszczała przedstawicielom
Rządu podatki na cele powstania na samo okazanie odcisku
słynnej pieczęci rządowej z hasłem "Wolność - Równość -
Niepodległość".
57. Z
naczenie powstania.
Ocena powstania styczniowego, jak i całości polskich
walk o niepodległość, budziła i budzi różne sądy. Do dziś
oddziaływają na nie różne wizje polskich losów oraz postaw
narodowych i indywidualnych, różnych dróg, walk zbrojnych i
prac organicznych. Co lepiej służyło sprawie narodowej i
wyzwoleniu Polski z niewoli?
Powstanie styczniowe zakończyło się klęską jako ruch
zbrojny, ale wpłynęło na dalsze przemiany na wsi i w
miastach. Ruch powstańczy odegrał doniosłą rolę w umacnianiu
więzi narodowej. Pomimo doznanej klęski przodujące grupy
formującego się nowoczesnego narodu dość rychło otrząsnęły
się z nastroju i ran przegranej. Wśród dalszych poczynań
znalazło się miejsce dla idei i prac poczętych z ducha
powstania, które w ostatecznym rachunku dobrze posłużyły
narodowi w jego dalszych dziejach.
XI. Autonomia Galicji
58. P
rzedłużanie się feudalizmu.
W krótkotrwałej erze panowania cesarza Leopolda II
wydawało się, że Królestwo Galicji i Lodomerii, potocznie
zwane Galicją - na skutek starań polskich czynników
patriotycznych będących w kontakcie z Warszawą i liberalizmu
cesarza - otrzyma ustrój autonomiczny i konstytucyjny
jeszcze przed reformą, która powoli dojrzewała w Rzeczypos-
politej. Jednakże zawierająca projekt konstytucji dla
Galicji Charta Leopoldina z 1790 r. pozostała w sferze
projektów.
W Galicji długo utrzymywały się na wsi stosunki o cechach
patrymonialno-absolutystycznych w organizacji władzy
dominialnej właścicieli ziemskich i w działaniach władzy
państwowej. Charakterystyczny, ułożony w formie pytań i
odpowiedzi, Katechizm dla poddanych galicyjskich (1833)
pouczał, w jak szerokim zasięgu utrwalona była przez system
austriacki zależność osobista i gruntowa chłopów od ziemian.
Tłumaczy to podstawowe źródła "rabacji" - krwawej rewolty
chłopskiej w 1846 r. Reformy józefińskie z XVIII w. i
późniejsze przepisy ogólnoaustriackie, ograniczające władzę
panów nad poddanymi, obowiązywały również w Galicji, ale
monarchia nie nalegała na wprowadzenie ich w pełni w życie
za cenę uległości szlachty galicyjskiej wobec Habsburgów.
Długo współistniały ze sobą system dominialnego
zwierzchnictwa i nadzór nad nim ze strony administracji
państwowej. Dopiero gdy spisek objął część szlachty,
przygotowującej powstanie w 1846 r., administracja
austriacka przeszła w Galicji Zachodniej do podburzania
chłopów przeciw dworom.
Ustrój Galicji do Wiosny Ludów opierał się na systemie
stanowym z nader ograniczoną i rzadko zwoływaną
reprezentacją interesów ziemiaństwa w postaci sejmu tzw.
postulatowego we Lwowie, którego głównym uprawnieniem było
prawo przedstawiania próśb (postulatów) monarsze
dysponującemu pełnią władzy. Gubernatorzy Królestwa Galicji
i Lodomerii, urzędujący w Lwowie, aż do 1848 r. wyłącznie
Austriacy (ostatnim z nich w latach 1847-1848 był hr. Franz
Stadion v. Warthausen und Thannhausen), niewiele liczyli się
z potrzebami kraju.
59. P
ierwsza fala reform.
Działania liberalnych i demokratycznych kół ziemiańskich
i mieszczańskich w Galicji, nawet w jej stolicy - Lwowie nie
wyszły w 1848 r. poza uformowanie gwardii narodowej i
wysłanie adresu z postulatami do cesarza. Niemniej Wiosna
Ludów przyniosła tutaj (podobnie jak w Poznańskiem i na
niektórych innych ziemiach polskich zaboru pruskiego: na
Górnym Śląsku, Warmii i Mazurach) dość duże - aczkolwiek
krótkotrwałe - ożywienie polityczne. Wydarzenia te
umożliwiły w szczególności elitom politycznym Galicji
nawiązanie kontaktów z politykami innych krajów monarchii
naddunajskiej, Austrii, Węgier i Czech. Przyniosły też
definitywną likwidację wszelkich form poddaństwa i
uwłaszczenie chłopów.
Po upadku ruchów rewolucyjnych 1848 r. nastąpiła reakcja