Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
W artykule V. J. McGilla Scheler's theory of sympathy and love,
„Philosophy and Phenomenological Research” 1942, 2, s. 273 - 291 znajdzie czytelnik znakomit i wywa on analiz
eseju Schelera, wskazuj c na niektóre jego ograniczenia i uprzedzenia, uj cia stanowi ce prototypy koncepcji
nazistowskich, jego orientacj antydemokratyczn , a przy tym genialne czasem intuicje. Patrz tak e opracowanie
S. Ranulfa Moral Indignation and Middle-Class Psychology: A Sociological Study, Copenhagen 1938, s. 199 - 204,
w którym autor słusznie krytykuje pogl d Schelera, jakoby struktura społeczna odgrywała jedynie drugorz dn rol
w resentymencie.
45 M. Scheler Resentyment a moralno , s. 34 - 35.
46 Sformułowanie „kwa ne winogrona” (sour grapes) pochodzi z bajki La Fontaine'a o lisie, któremu odmówiono tego
przysmaku i który w zwi zku z tym — w celu „ratowania twarzy” — utrzymuje, e winogrona te s zgoła niesmaczne
(kwa ne). Okre lenia „it is sour grapes on his part” u ywa si do opisania postawy człowieka, który swoje
niezadowolenie, rozczarowanie czy zawi wobec cudzych osi gnie usiłuje zniwelowa podwa aj c ich warto
—
przyp. tłum.
47 G. S. Pettee The Process of Revolution, New York 193S, s: 8 - 24, patrz zwłaszcza opis „monopolu wyobra ni”.
48 Wiele frazesów ilustruj cych mit konserwatywny mo na znale w ksi ce R. S. i H. M. Lyndów Middletown in
Transition, New York 1937, s. 408.
49 Patrz wnikliwe spostrze enia G. Simmla Socjologia, tłum. M. Łukasiewicz, wst p S. Nowak, Warszawa 1975, s. 270-
276.
raczej zazwyczaj członkowie klasy wst puj cej ni warstw najbardziej upo ledzonych organizuj ludzi
pełnych uraz i zbuntowanych w grup rewolucyjn .
Skłonno do anomii
Analizowana przez nas struktura społeczna wywołuje skłonno do anomii oraz zachowa
dewiacyjnych. W tego rodzaju porz dku społecznym kładzie si nacisk na pokonanie własnych rywali.
Póki odczucia podtrzymuj ce ten konkurencyjny system podzielone s na cały wachlarz zachowa , a nie
ograniczone jedynie do ostatecznego rezultatu „sukcesu”, wybór rodków instytucjonalnych w du ej
mierze pozostaje w obr bie kontroli instytucjonalnej. Kiedy jednak e nacisk kulturowy przesuwa si
z satysfakcji płyn cych z samego współzawodnictwa na niemal wył czne zainteresowanie jego
rezultatem, wynikaj ce st d napi cie powoduje załamanie struktury regulatywnej. Przy takim osłabieniu
kontroli instytucjonalnej powstaje sytuacja zbli ona do tej, któr filozofowie-utylitary ci bł dnie
uznawali za charakterystyczn dla społecze stwa: sytuacja, w której kalkulacja osobistego zysku i l k
przed kar stanowi wył czne czynniki reguluj ce.
Owa skłonno do anomii nie oddziałuje równomiernie w całym społecze stwie. W obecnej analizie
próbowano wskaza warstwy najbardziej podatne na dewiacje i przedstawi niektóre mechanizmy
wytwarzaj ce owe naciski. Sukces finansowy został wybrany jako główny cel kulturowy tylko w celu
uproszczenia problemu, cho w magazynie wspólnych warto ci istniej , rzecz jasna, cele alternatywne.
Dla przykładu, osi gni cia intelektualne i artystyczne dostarczaj alternatywnych wzorów kariery nie
przynosz cej wysokich nagród pieni nych. System jest w pewnym stopniu ustabilizowany, o ile
struktura kulturowa obdarza presti em owe alternatywy, struktura społeczna za zapewnia do nich dost p.
Potencjalni dewianci mog nadal pozostawa konformistami ze wzgl du na owe pomocnicze zespoły
warto ci.
Podstawowe skłonno ci do anomii utrzymuj si jednak nadal i na nie si wła nie zwraca uwag
w przedstawionym tu schemacie analitycznym.
Rola rodziny
Podsumowuj c powy sze rozwa ania, trzeba na zako czenie powiedzie co o roli, jak we wzorach
zachowa dewiacyjnych odgrywa rodzina.
Jest ona oczywi cie najwa niejszym pasem transmisyjnym, który słu y przekazywaniu wzorców
kulturowych nast pnemu pokoleniu. Do bardzo niedawna pomijano jednak fakt, i rodzina przekazuje
przewa nie cz
kultury, dost pn warstwie społecznej i grupom, w których si znajduj sami rodzice.
Jest to wi c mechanizm socjalizowania dziecka w kategoriach celów kulturowych i obyczajów
charakterystycznych dla tego w skiego kr gu grup społecznych. Socjalizacja nie jest te bynajmniej
ograniczona do bezpo redniego treningu i podporz dkowywania. Proces ten jest przynajmniej w cz ci