Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Najczęstszym jej siedliskiem - poza jelitem, gdzie powoduje ona objawy dyzente-ryjne - jest wątroba. Zaatakowanie wątroby może dawać obraz amebo-wego zapalenia wątroby, a więc bez procesów ropnych, oraz ropnia wątroby. Objawy kliniczne są niezwykle wielopostaciowe. Mogą one wystąpić już w pierwszych tygodniach podczas dyzenterii amebowej, ale niekiedy pojawiają się dopiero po latach. Zresztą w znacznym procencie przypadków stadium dyzenteryjne z biegunkami w ogóle nie występuje.
Objawy kliniczne amebozy wątroby trzeba podzielić na symptomy ogólne i dolegliwości umiejscowione. Wśród symptomów ogólnych najczęstsze są: gorączka, utrata wagi, dreszcze i silne poty, niedyspozycja i brak apetytu. Gorączka ma zwykle postać gorączki zmiennej i przy amebowym zapaleniu wątroby, a więc jeszcze bez komplikacji ropnych, występuje zasadniczo regularnie, natomiast w późniejszych stadiach, przy rozwiniętych ropniach, mniej wyraźnie. Dreszcze i poty spotyka się zarówno przy amebowym zapaleniu wątroby, jak i przy amebowym ropniu wątroby. W przypadku przebiegu chronicznego typowa jest uderzająca bladość, natomiast żółte zabarwienie skóry czy twardówki oka spotyka się raczej rzadko.
Spośród objawów miejscowych amebozy najwcześniejszy i najczęstszy jest ból i wrażliwość na ucisk nad strefą wątroby po prawej stronie nadbrzusza. Ból jest różnie opisywany i może być odczuwany jako tępy, ostry lub klujący. Może promieniować ku prawej pasze lub ku prawemu barkowi i wzmagać się wskutek głębokiego oddychania, co przemawia za udziałem opłucnej żebrowej. Taki promieniujący ku prawemu barkowi ból wskazuje na istnienie w wątrobie ropnia amebowego. Dalszym charakterystycznym objawem jest wyraźne powiększenie wątroby, które można stwierdzić we wszystkich niemal przypadkach amebozy wątroby. Niekiedy stwierdzenie powiększenia wątroby bywa utrudnione wskutek tego, że może występować bardzo silna wrażliwość na ból oraz odruchowy skurcz mięśni w prawym górnym kwadrancie brzucha.
Wśród powikłań na pierwszym miejscu należy wymienić wtórne zakażenie ropnia amebowego - początkowo nie zawierającego żadnych bakterii - zarazkami wytwarzającymi ropę. W takim wypadku następuje wyraźne pogorszenie objawów i pojawiają się septyczne temperatury z wy-
114
sokimi, stromymi załamkami wykresu krzywej gorączkowej. Drugim z kolei najczęstszym powikłaniem jest współudział opłucnej żebrowej i płuc jako skutek bezpośredniego oddziaływania powiększającego się ropnia w wątrobie - czy to wskutek jego przebicia się przez przeponę do płuca, czy też wskutek rozprzestrzenienia się na przechodzące przez przeponę naczynia limfatyczne. Większość ropni wątroby przy amebozie znajduje się tuż pod powierzchnią jej prawego płata, tak że przejście przez przeponę może nastąpić stosunkowo łatwo. Przy szybkim rozprzestrzenianiu się ropnia dochodzi przeważnie już bardzo wcześnie do zapalnej reakcji znajdującej się nad nim opłucnej żebrowej, wskutek czego już wkrótce powstają w tej strefie zrosty, tak że ropień z reguły może się przebić tylko do jamy opłucnej, a nie do płuca. Wreszcie trzecie miejsce wśród powikłań zajmuje przebicie ropnia do wolnej jamy brzusznej - przypadek, jaki dzisiaj w wyniku możliwości skutecznego leczenia występuje u mniej niż jednej dziesiątej dotkniętych tą chorobą pacjentów. Jeśli ropień rozprzestrzenia się powoli, to wskutek zapalnego udziału otrzewnej tworzą się na dolnej powierzchni wątroby zrosty, które proces umiejscawiają i uniemożliwiają wypływ ropy do wolnej jamy brzusznej. Jako niezwykle rzadkie trzeba określić przebicie ropnia do żołądka lub jelita".
Ten dokładny opis charakterystycznych objawów zaatakowania wątroby wskutek zakażenia amebą jest zatem zdumiewająco zgodny z obrazem klinicznym, jaki przekazali nam leczący Napoleona lekarze 0'Meara, Sto-koe i Antommarchi. Dlatego z punktu widzenia dzisiejszego stanu naszej wiedzy medycznej można przyjąć z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością, że w fazie choroby opisywanej wiatach 1816-1819 chodziło o następstwa zakażenia amebą, które doprowadziło do wytworzenia się jednego lub więcej ropni w wątrobie. Jak się wydaje, były one - w sposób typowy dla tej choroby - umiejscowione w pobliżu górnej powierzchni prawego płata wątroby i albo poprzez limfogenne rozprzestrzenienie się, albo wskutek przebicia przez prawą przeponę doprowadziły do reakcji zapalnej znajdującej się nad nimi opłucnej żebrowej z następnym rozległym zrostem łącz-notkankowym tamże. Brakującym pozornie ogniwem w łańcuchu dowodów na poparcie przedstawionej tezy jest okoliczność, że Antommarchi nie znalazł przy sekcji zwłok ropnia wątroby. Przecież profesor Schiff wyraźnie podkreśla, że przy amebozie nie występują w wątrobie żadne specyficzne zmia-
115
ny anatomiczne i dlatego diagnozę tę można potwierdzić tylko przez wykazanie w wątrobie zropień.
Otóż trzeba pamiętać, że jak wynika z istniejących dokumentów, An-tommarchi wykonał podczas sekcji tylko jedno jedyne cięcie przez cały organ, które to cięcie nie ujawniło nic szczególnego. Nie wiemy, czy w związku z tym, że obraz tej choroby nie był wtedy jeszcze dostatecznie rozeznany, nie uważał on za potrzebne wykonanie większej liczby cięć, czy też był tak zastraszony obecnością dziesięciu brytyjskich obserwatorów, nieprzyjaźnie śledzących jego poczynania, że zaniechał dokładniejszego zbadania, czy wątroba nie zawiera ropni.
W każdym razie jest rzeczą pewną, że w tych okolicznościach jeden czy kilka rozsianych w wątrobie ropni, jeśli takowe były, musiało ujść uwagi przeprowadzającego sekcję. Dlatego brak typowych zmian na tej jednej powierzchni przekroju wątroby w równie małym stopniu świadczy przeciwko rozpoznaniu amebozy wątroby, jak wskazanie, że była wprawdzie mowa o poprzedzającym okresie biegunkowych, śluzowatych stolców, ale nie o pewnych klinicznych oznakach dyzenterii amebowej. Ponieważ dzisiaj wiadomo, że większość chorych na amebozę nie podaje żadnych symptomów jelitowych, a pełny obraz kliniczny dyzenterii amebowej przy ropniu amebo-wym wątroby jest raczej wyjątkiem, problem ten utracił znaczenie.