Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
142 kpk.).
Ustawa karno-procesowa przewiduje również obowiązek doręczania orzeczeń, zarządzeń i zawiadomień nie tylko stronom procesowym, ale także ich obrońcom, pełnomocnikom i ustawowym przedstawicielom (art. 140 kpk.).
5. Prawomocność decyzji procesowych
Orzeczenie, jako najbardziej istotna forma czynności procesowych, staje się prawomocne, jeśli nie może być odwołane, zmienione, bądź uchylone zarówno przez organ, który je wydał, jak też przez inny organ procesowy w zwykłym trybie postępowania, co oznacza także trwałość wywartych przez nie skutków. Podobne rozważania można odnieść również do zarządzeń; jednakże ze względu na mniejszą wagę procesową tych ostatnich nie będą tu analizowane.
245
Czynności procesowe
Orzeczenie prawomocne stwarza pewien określony stosunek prawny - stan pewności prawnej ukształtowanej przez decyzję organu procesowego, która wiąże zarówno sam organ, jak i innych uczestników procesu karnego, chyba że prawomocne orzeczenie zostanie zmienione bądź uchylone przez uwzględnienie nadzwyczajnych środków zaskarżenia, jak kasacja bądź wniosek o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądowym. Zastosowanie nadzwyczajnych środków zaskarżenia nie jest sprzeczne z samą istotą prawomocności orzeczeń, gdyż o ile ona stanowi regułę, o tyle uwzględnienie tych środków celem jej podważenia stanowi wyjątek, którego uwzględnienie w procesie uwarunkowane jest szeregiem wymogów formalnych i merytorycznych.
Prawomocność orzeczeń pozwala na wyróżnienie jej dwóch, ściśle związanych ze sobą aspektów:
a) prawomocności formalnej,
b) prawomocności materialnej.
Ad. a) Prawomocność formalna oznacza niemożność zmiany bądź uchylenia orzeczenia w drodze zwykłych środków odwoławczych (apelacji, zażalenia), bądź też w inny sposób (np. przez ten sam organ, który je wydał).
Orzeczenie prawomocne w znaczeniu formalnym nie może być więc skutecznie zaskarżone i jako takie uniemożliwia kontynuowanie postępowania w sprawie w zakresie objętym orzeczeniem.
Walor prawomocności formalnej orzeczenie może uzyskać przykładowo w następujących sytuacjach:
- od danego orzeczenia środek zaskarżenia na mocy ustawy nie przysługuje. Staje się więc ono nieodwołalne i niepodważalne od momentu jego wydania. Przykładowo: nie przysługuje środek odwoławczy od orzeczenia wydanego przez sąd odwoławczy na skutek odwołania (art. 426 § 1 kpk.);
- orzeczenie uprawomocniło się wskutek upłynięcia terminu do wniesienia zwykłego środka odwoławczego, zaś strony, ich obrońcy bądź pełnomocnicy nie wykorzystali swojego uprawnienia;
246
Prawomocność decyzji procesowych
- nastąpi odmowa przyjęcia środka odwoławczego przez prezesa sądu I instancji w drodze zarządzenia (art. 429 kpk.), bądź sąd odwoławczy w drodze postanowienia pozostawił przyjęty środek odwoławczy bez rozpoznania (art. 430 kpk.). Oczywiście orzeczenie staje się prawomocne pod warunkiem, iż obie powyższe decyzje nie zostaną przez wnoszącego środek skutecznie zaskarżone (por. art. 429 § 2, art. 430 § 2 kpk.);
- został wyczerpany tok odwoławczy, to znaczy uprawnione podmioty złożyły środki zaskarżenia, zaś sąd apelacyjny rozpoznał je i wydał orzeczenie w sprawie (art. 426 §1 kpk.);
- uprawniona strona nie złożyła w terminie wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku (art. 422 § 1 kpk.);
- sąd odwoławczy pozostawił bez rozpoznania cofnięty środek odwoławczy (art. 432 kpk.).
W przypadku, gdy do złożenia środków odwoławczych uprawnionych jest kilka osób (np. współoskarżonych) a tylko niektórzy z nich nie skorzystali ze swojego uprawnienia bądź w określonych powyżej sytuacjach ich środki odwoławcze okazały się bezskuteczne, orzeczenie nie uprawomocnia się w stosunku do innych osób, które skutecznie uruchomiły postępowania odwoławcze. Dlatego też do czasu zakończenia postępowania odwoławczego nie można mówić w stosunku do nich o prawomocności formalnej. Ponadto należy wskazać, iż sąd odwoławczy uchyla lub zmienia orzeczenie na korzyść współoskarżonych, choćby nie wnieśli środka odwoławczego, jeżeli je uchylił lub zmienił na rzecz współoskarżonego, którego środek odwoławczy dotyczył, gdy te same względy przemawiają za uchyleniem lub zmianą na rzecz tamtych (art. 435 kpk.). Taka możliwość działania sądu nie dotyczy innych poza oskarżonymi stron procesowych. Ponieważ sąd odwoławczy, w trybie art. 435 kpk, może uchylić lub zmienić wyrok na korzyść oskarżonych, którzy nie zaskarżyli wyroku, przyjąć należy, iż kryterium prawomocności formalnej orzeczenia jest nieodwołalność, nie zaś niezaskarżalność.
Niektóre orzeczenia nigdy nie zyskują waloru prawomocności formalnej, gdyż taki przysługuje przede wszystkim orzeczeniom kończącym postępowanie w sprawie. Nie mogą więc stać się prawomoc-
247
Czynności procesowe
nymi orzeczenia te, które mogą być odwołane, np. o zmianie lub uchyleniu środka zapobiegawczego (art. 253 kpk.), bądź też postanowienie o oddaleniu wniosku dowodowego (art. 170 § 1 kpk.).