Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.

Prawda, �e bez re-
ceptora nic by z tego nie wysz�o - brakowa�oby "surowca" do pro-
dukcji wra�e�. Bez dr�g nerwowych tak�e by�oby niewiele - prawi-
d�owo odebrany sygna� musi by� prawid�owo przekazany do analiza-
tora korowego. I w�a�nie analizator jest jakby istot� zagadnienia.
M�wimy o tym, �e zmys�y pozwalaj� nam na orientacj� w rzeczy-
wisto�ci. Nie jest to zupe�nie pewne. Wiadomo, �e i bez bod�c�w
zewn�trznych, bez udzia�u receptora doznajemy wra�e�, kt�re nie-
kiedy s� tak podobne do wra�e� rzeczywistych, �e wprost tworz�
z�udzenia. Przyk�adem mo�e by� fizjologiczny sen, kt�ry przecie�
wszyscy znamy, a kt�remu towarzysz� marzenia senne. Niekiedy
marzenia senne s� tak sugestywne, �e po przebudzeniu zastanawia-
my si�, czy by� to aby sen, czy rzeczywisto��. Doznania zmys�owc,
kt�rym nie towarzysz� adekwatne bod�ce zewn�trzne, wyst�puj�
w postaci omam�w i iluzji w chorobach psychicznych. �wiat nierze-
czywistych dozna� psychotyk�w mo�e by� niekiedy bardzo bogaty�
S� tak�e prostsze zjawiska, jak przywidzenia, z�udzenia s�uchowe
146
Ale najciekawsze s� b�le (czy �wi�d) zwane fantomowymi.
;cz polega na odczuwaniu b�lu w ko�czynie, kt�rej nie ma. Jest
;jawisko znane w chirurg�.
Widzimy wi�c, �e doznania zmys�owe nie zawsze musz� mie� po-
*e rzeczywiste, nie zawsze musz� by� wywo�ane podbudzeniem
eptora. Niekiedy w analizatorze korowym powstaj� wra�enia
*s�owe, kt�re s� ograniczone jakby tylko do tego pi�tra narz�du
jrs��w. Jest to zagadnienie bardziej chyba dla filozof�w ni� dla fi-
log�w, cho� tych ostatnich mo�e tak�e interesowa�, w jakim
pniu nasze odczucia, wyobra�enia odpowiadaj� rzeczywisto�ci.
r to, co nazywamy na przyk�ad czerwonym, jest rzeczywi�cie czer-
ae i czy to czerwone wszyscy widz� jednakowo?
Cho� znaczenia zmys��w i prawid�owej funkcji ich narz�d�w nie
si� przeceni�, nasza wiedza na ten temat jest jeszcze bardzo po-
;rzchowna i niepe�na.
i*Vzrok jest u cz�owieka najwa�niejszym zmys�em. Oczywi�cie,
;� egzystowa� tak�e ludzie niewidomi, mog� nawet mie� powa�-
isi�gni�cia (intelektualne czy artystyczne, np. w zakresie muzyki),
aje si� jednak, �e post�p cywilizacyjny, �e panowanie (nie najle-
, niestety, realizowane - co ju� jest inn� spraw�) nad �wiatem
ami przyrody bez widzenia nie by�yby mo�liwe.
Varz�d wzroku - oko - jest do�� prosto zbudowany. Por�wnu-
i� ga�k� oczn� do kamery fotograficznej, i jest to uzasadnione.
i�ciwie dopiero w analizatorze nast�puj� zjawiska, kt�rych nie
�my w stanie zrozumie�: budz� podziw, a powinny tak�e budzi�
�r� wobec natury.
Pole widzenia cz�owieka jest teoretycznie do�� du�e. Nieostro
jmujemy do�� znaczny k�t widzenia. Widzenie ostre, ze szczeg�-
i jest jednak znacznie mniejsze. Mo�na si� o tym przekona�, pat-
; na stron� zadrukowan�: fiksuj�c wzrok na jednym wyrazie,
udem mo�emy odczyta� jeszcze kilka wyraz�w z najbli�szego s�-
lztwa, przy czym ostro�� widzenia w miar� oddalania si� ku
rodowi maleje. Jest wi�c tak, �e mamy �wiadomo�� widzenia ca-
ksi��ki i tego, �e ca�a strona jest zadrukowana. Ba, mo�emy na-
widzie�, gdzie ksi��ka si� znajduje, a nawet mie� wyobra�enie
*mieszczeniu, w kt�rym przebywamy. Pe�ne ostre widzenie ogra-
:a si� jednak do drobnych element�w rzeczywisto�ci. Z tych po-
147

wod�w ga�ka oczna wykonuje ustawiczne ruchy. S� to ruchy skoko-
we, a uwaga patrz�cego skupia si� tylko przez kr�tk� chwil� na ob-
serwowanym przedmiocie. Dzi�ki ruchom ga�ek ocznych wzrokiezn
jakby omiatamy obraz, a celowo�� ruch�w ga�ki ocznej jest regulo-
wana przez analizator korowy. Na podstawie innych wra�e� (s�uch,
zapach itp.) oraz na podstawie pami�ci i do�wiadczenia analizator
jakby wyprzedza zjawisko widzenia. Wzrok jest nakierowany na
przedmiot, na kierunek, z kt�rego oczekujemy istotnego, znacz�ce-
go obrazu. Wzrok w tej sytuacji spe�nia rol� jakby kontrolera - pa-
trzymy tam, gdzie spodziewamy si� co� widzie�.
Ostry obraz powstaje w plamce ��tej na siatk�wce - im bar-
dziej na zewn�trz od plamki ��tej, tym mniejsze skupienie elemen-
t�w wra�liwych. Plamka ��ta sk�ada si� prawie wy��cznie z czop-
k�w, odbieraj�cych nie tylko wra�enia �wietlne, ale tak�e barw�. Im
bli�ej obwodu, coraz wi�cej jest pr�cik�w, kt�re - jak wiadomo-
reaguj� na �wiat�o, a nie "widz�" barwy. Za to �wiat�o pr�ciki odbie-
raj� lepiej ni� czopki. W zmroku, przy s�abym o�wietleniu widzimy
raczej obwodow� cz�ci� siatk�wki - w procesie widzenia w s�abym
o�wietleniu nie uczestniczy plamka ��ta.
Obraz *
, *aki widzi cz�owiek, *est nie tylko barwny, *est tak�e pre-
cyzyjny - i wspania�y. Niewa�ne, jak ma si� on do ogl�danej rze-
czywisto�ci: jest sam w sobie fascynuj�cy i pi�kny. Nasz wzrok jest
do�� uniwersalny. To prawda, �e niekt�re zwierz�ta, zw�aszcza dra-
pie�niki, widz� znacznie "lepiej" - ze znacznej odleg�o�ci mog� do-
strzega� poruszaj �c� si� ofiar�. Ale one rej estruj � raczej ruch. Nie-
ruchomy przedmiot umyka ich widzeniu. Cz�owiek nie widzi co pra-
wda z tak znacznej odleg�o�ci, ale za to na zwyk�� dla nas odleg�o��
spostrzega znacznie wi�cej szczeg��w. Mysz w trawie widzimy nie
z takiej odleg�o�ci, jak sok�, za to widzimy j� tak�e wtedy, gdy jest
nieruchoma.
Wra�liwo�� i precyzja widzenia zale�� od o�wietlenia. W mroku
widzimy nie najlepiej (tu zn�w "bije nas na g�ow�" zwyk�y domowy
kot), a sprawno�� widzenia poprawia si� w miar� przebywania w ta-
kich warunkach. M�wimy o adaptacji wzroku. Ot� przechodz�c
z pomieszczenia dobrze o�wietlonego do mrocznego, dopiero po
kilkudziesi�ciu minutach adaptacji zaczynamy dobrze widzie�. M�-
wimy, �e wzrok "si� przyzwyczai�".
* F
N. wzrokowy
Skrzy�owanie nn. wzrokowych
Pasmo wzrokowe
*k
Rami� wzg�rka g�rnego
Wzg�rki g�rne blaszki pokrywy
Promienisto��
J�dro n. okoruchowego wzrokowa
�^
l�dro n. bLoczkowego
l�dro n. odwodz�cego
* �
Okolica wzrokowa kory m�zgowej
.12. Schemat dr�g wzrokowych
�.
.* Sytuacja, kiedy ostry obraz jest stosunkowo niewielki, okazuje
l�** dla cz�owieka korzystna. W ten spos�b - nie rozpraszaj�c zbyt-
**� uwagi zb�dnymi szczeg�ami - mo�emy lepiej skupi� si� na
edmi�tach znacz�cych. Stale odnosi si� wra�enie, �e przyroda, �e
l*ttra (ewolucja?) uczyni�a wiele, by uwolni� nas z nadmiaru infor-
ji, umo�liwiaj�c przez to bardziej selektywne, ale i celowe od-
*�ranie bod�c�w zewn�trznych.