Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Teoria zmiany kulturowej6
kwestionuje możliwość tworzenia teorii na temat kultury „w ogóleʺ, podkreślając ogromną wielość i zróżnicowanie konkretnych kultur. Nie oznacza to jednak, że antropolog jest skazany
na idiografizm, czysto opisowe odzwierciedlanie szczegółowych sytuacji historycznych.
Steward postuluje budowanie antropologicznych teorii „średniego zasięguʺ, dotyczących kultur
typowych, reprezentatywnych dla pewnych obszarów czy epok. O typie kultury decyduje
charakter instytucji dla niej centralnych (w odróżnieniu od peryferyczny ch). Najczęściej te instytucje centralne to technologia i ekonomika. Wtórny, peryferyczny charakter mają na ogół
formy organizacji politycznej i społecznej oraz rozpowszechnione ideologie. W rezultacie powstaje „teoria ewolucji multilinearnejʺ, rekonstrukcja wielu różnych linii, wzdłuż których rozwijały się kultury ludzkie, a także określone aspekty kultur (ekonomika, sztuka, religia itp.).
5 L. White, The Euolution of Culture, New York 1959: McGraw Hill.
6 J. H. Steward, Theory of Culture Change, Urbana 1979 [1955]: University of Illinois Press.
Marshall Sahlins, autor pracy pt. Ewolucja i kultura wprowadza rozróżnienie „ewolucji ogólnejʺ i
„ewolucji szczegółowychʺ7. Ewolucja ogólna to tendencja systemów społeczno‐kulturowych do
rosnącej złożoności, bogatszej organizacji wewnętrznej i zwiększonej adaptacyjności w stosunku
do środowiska. Tendencja ta występowałaby w pełni, gdyby systemy takie były wzajemnie izolowane, rozwijały się tylko według własnych, wewnętrznych praw. W rzeczywistości
występuje dyfuzja, przenikanie się, wzajemne oddziaływanie wielu systemów. I to wprowadza
odchylenia od ogólnej zasady. Pojawia się zróżnicowanie „gatunków kulturowychʺ, z których każdy przechodzi „ewolucję szczegółowąʺ.
Jedną z socjologicznych koncepcji ewolucji konstruuje amerykański socjolog Gerhard Lenski, zwłaszcza w pracach Power and Privilege i Human Socie‐tiess. Podobnie jak Morgan czy White, Lenski jest deterministą technologicznym. Twierdzi, że podstawowy, napędowy czynnik
ewolucji kryje się w dziedzinie technologii. Ale tę ostatnią rozumie inaczej niż poprzednicy.
Decydujące dla technologii są nie rodzaj czy ilość przetwarzanej energii, lecz zasoby i sposoby
przetwarzania informacji. Kryterium rozwoju jest wzrost zasobów informacji, a zwłaszcza informacji technologicznej ‐ służącej opanowywaniu i wykorzystywaniu świata materialnego przez człowieka. Rozwój ludzkości przeszedł cztery stadia, wyróżniające się charakterem stosowanej informacji: w pierwszym dominuje genetyczny (pozaświadomościowy) zapis i
przekaz informacji przez dziedziczenie biologiczne; w drugim ‐ pojawia się uczenie się indywidualne, za pośrednictwem świadomości; w trzecim ludzie zaczynają używać znaków ‐
traktować pewne naturalne zdarzenia jako sygnał zajścia innych; w czwartej ‐ odkrywają tajemnice konwencjonalnych, konstruowanych symboli, tworzą język służący porozumiewaniu
się, kodyfikowaniu informacji i jej transmisji do przyszłych pokoleń. Technologia jest podstawowym czynnikiem determinującym system społeczny, wpływa ona bezpośrednio na
charakter ekonomiki, ta z kolei na charakter polityki, a w rezultacie ‐ na formy dystrybucji dóbr (strukturę nierówności społecznej). Biorąc te wszystkie czynniki pod uwagę, w ich
przyczynowej sekwencji, można wyróżnić takie kompleksowe typy społeczeństw,
następujących kolejno po sobie w toku ewolucji: a) łowieckie i zbierackie, b) proste ogrodnicze, c) rozwinięte ogrodnicze, d) rolnicze, e) przemysłowe. Szczególnym typem, niejako linią boczną
371
ewolucji, która występuje tylko w swoistych warunkach geograficznych, są społeczeństwa rybackie.
7 M. Sahlins, Evolution and Culture, Ann Arbor 1960: University of Michigan Press.
8 G. E. Lenski, Power and Privilege, New York 1966: McGraw‐Hill. G. Lenski, J. Lenski, Human Societies: An Introduction to Macrosociology, New York 1974 [1970]: McGraw‐Hill.