Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Dwustronne sojusze podlegaj� aktualnie rewizji i s� zast�powane uk�adami o wsp�pracy i dobrym s�siedztwie. Doty-
223
POLSKA POLITYKA ZAGRANICZNA
czy to zw�aszcza pa�stw by�ego Zwi�zku Radzieckiego, Czech, S�owacji i W�gier. Polska podpisa�a ju� traktat o wsp�pracy i solidarno�ci z Francj� (kwiecie� 1991 roku). Francja jest dla nas wa�nym partnerem politycznym w Zachodniej Europie. Oczywi�cie nie ma jednak mowy o powrocie do systemu sojuszy, jakie mieli�my w latach dwudziestych i trzydziestych. Szczeg�lne znaczenie maj� dla nas stosunki z Niemcami i le��cymi w europejskiej cz�ci nowymi pa�stwami powsta�ymi z by�ego ZSRR.
3. Polska wobec Zachodu i Wschodu
Miejsce Polski w Europie jest okre�lone m.in. jej geopolitycznym usytuowaniem, a jednocze�nie uk�adem sojusz�w oraz powi�za� po-lityczno-spo�ecznych i gospodarczych.
Po�o�enie geograficzne Polski w �rodku Europy sprawia, �e charakter rozwoju wewn�trznego pa�stwa, jego sojusze zewn�trzne i ca�a polityka zagraniczna by�y i b�d� istotnym elementem uk�ad�w og�lnoeuropejskich. Le��c na linii ekspansywnych zmaga� Rosji i Niemiec, Wschodu i Zachodu, by�a poddawana wielorakim oddzia�ywaniom i naciskom ze strony obu s�siad�w. Najtragiczniejsze by�y sytuacje, kiedy Polska by�a s�aba, a interesy obu pot�g wsp�gra�y ze sob� kosztem interes�w Polski. Skutki takich sytuacji ko�czy�y si� katastrofalnie - utrat� przez Polsk� w�asnej pa�stwowo�ci.
Po�o�enie geograficzne Polski mi�dzy dwoma wielkimi �ywio�ami narodowymi - niemieckim i rosyjskim - nie uleg�o oczywi�cie zmianie. Geopolityczne aspekty tego po�o�enia podlegaj� jednak licznym modyfikacjom.
Geopolityczne usytuowanie Polski wobec s�siad�w zmieni�o si� radykalnie wskutek rozpadu systemu ja�ta�sko-poczdamskiego i g��bokich przeobra�e� spo�eczno-politycznych. Wymaga to od Polski prowadzenia polityki starannie przemy�lanej i skrupulatnie realizowanej. Polityka wobec s�siad�w powinna by� pozbawiona emocji i resentyment�w i kszta�towa� si� na racjonalnych przes�ankach dotycz�cych interesu narodowego.
Wed�ug oficjalnych enuncjacji rz�du polskiego stosunki z naszymi zachodnimi i wschodnimi s�siadami chcemy rozwija� na tych samych zasadach. W stosunku do naszych s�siad�w powinni�my prowadzi� polityk� �jednakowej blisko�ci", przeciwstawnej beckowskiej polityce
224
TERESA KEGEL, TERESA �O�-NOWAK
�r�wnego dystansu", realizowanej w innych warunkach. W ramach koncepcji budowy wsp�lnej Europy tak realizowana polityka powinna sta� si� pomostem mi�dzy Wschodem i Zachodem.
W stosunkach politycznych Polski i Niemiec dopracowano si� nowych powi�za� traktatowych. 14 listopada 1990 roku podpisany zosta� w Warszawie traktat o potwierdzeniu istniej�cej granicy, a 17 czerwca 1991 roku podpisano w Bonn umow� o dobrym s�siedztwie i przyjaznej wsp�pracy. Obie umowy po ratyfikacji wesz�y w �ycie. Oba traktaty ko�cz� etap budowy podstaw wsp�lnych interes�w i tworz� prawnopolityczne przes�anki dla porozumienia i pojednania. Traktat o granicy powsta� w wyniku zjednoczenia Niemiec, i jest prawnie powi�zany z umow� o zjednoczeniu, czyli traktatem o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec, podpisanym 12 wrze�nia 1990 roku przez cztery mocarstwa oraz dwa pa�stwa niemieckie. W interesie Polski le�a�o, aby wraz ze zjednoczeniem by�a jasno�� i jednoznaczno�� w sprawie granic, i taki cel zosta� osi�gni�ty.
Wa�ne znaczenie dla stosunk�w og�lnoeuropejskich, subregional-nych i bilateralnych ma umowa z 17 czerwca 1991 roku. Oba pa�stwa podkre�li�y ch�� kszta�towania swych stosunk�w w duchu przyja�ni i dobrego s�siedztwa. W rozwoju swych stosunk�w, a tak�e w sprawach pokoju, bezpiecze�stwa i wsp�pracy w Europie postanowi�y kierowa� si� demokratycznymi zasadami prawa mi�dzynarodowego. W traktacie tym uj�ta zosta�a wola Niemiec podj�cia aktywnych dzia�a� na rzecz torowania drogi dla Polski do wsp�pracy europejskiej. Traktat ma tak�e wymiar subregionalny, przyczynia si� do w��czenia Niemiec do wsp�pracy �rodkowoeuropejskiej.
Trzecia sfera oddzia�ywania traktatu to szeroka regulacja stosunk�w bilateralnych. Tematem regulacji sta�y si� m. in. problemy mniejszo�ci narodowej, g��wnie niemieckiej, kt�rej zgodnie z normami mi�dzynarodowymi przyznano wiele uprawnie� (pos�ugiwanie si� j�zykiem ojczystym, zak�adanie w�asnych instytucji, reprezentacja w organach w�adzy itp.).
Na tle zawartych porozumie� rozwin�a si� w Polsce (tak�e w Niemczech) o�ywiona dyskusja. W Polsce zwraca si� uwag� na pomini�cie w traktacie granicznym odwo�ania si� do postanowie� uk�adu poczdamskiego, jako �r�d�a dla ustalenia przebiegu granicy zachodniej oraz rezygnacji z okre�lenia przebiegu granicy, zadowalaj�c si� po-
225
POLSKA POLITYKA ZAGRANICZNA
L
twierdzeniem istniej�cej granicy. W zwi�zku z tym powsta�y obawy, �e brak precyzyjnego okre�lenia przedmiotu umowy mi�dzynarodowej mo�e sta� si� podstaw� do odmiennych interpretacji tre�ci traktatu.
W odniesieniu natomiast do drugiego traktatu (z 17.06.1991 r.) razi brak jakiegokolwiek sformu�owania dotycz�cego problemu zado��uczynienia dla polskich ofiar III Rzeszy. W kwestii mniejszo�ci narodowych zwraca uwag� jednostronne modelowe uj�cie organizowania si� mniejszo�ci niemieckiej w Polsce. Brak jest w umowie podobnego modelu dla obywateli polskich przebywaj�cych w Niemczech na sta�ym pobycie.
Stosunki Polski ze wschodnimi s�siadami to nie tylko sprawa bilateralnych powi�za� mi�dzy pa�stwami, ale ca�a ogromna sfera stosunk�w mi�dzynarodowych og�lnoeuropejskich i subregionalnych, uwik�anych w przeobra�enia spo�eczno-gospodarcze i polityczne zachodz�ce w Polsce i na terytorium by�ego ZSRR.
Konsekwencje rozpadu Zwi�zku Radzieckiego s� trudne do przewidzenia. Najbardziej spektakularnym skutkiem rozpadu jest sukcesja jego mocarstwowo�ci przez Rosj�. Obawy budzi mo�liwo�� przej�cia do narodowej i imperialnej tradycji polityki rosyjskiej. Rosja ma mocne atuty w postaci zaplecza surowcowego (g��wny �wiatowy producent gazu ziemnego, rudy cynku itd.) oraz potencja�u militarnego strategiczno-j�drowego (95% �adunk�w strategicznych znajduje si� na terenie Rosji).
Rozpad Zwi�zku Radzieckiego mo�e by� dla Polski �r�d�em niekonwencjonalnych zagro�e�: surowcowych, demograficznych, ekologicznych i militarnych.
