Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
W każdym razie, jeżeli badamy jedynie objawy zewnętrzne, trudno znaleźć cechy wspólne dla wszystkich nerwic. Na pewno za kryterium nerwicy nie możemy przyjąć takich objawów jak w fobie, depresje, czynnościowe zaburzenia somatyczne, gdyż nie zawsze one występują. Pewien rodzaj zahamowania jest zawsze obecny, z przyczyn które omówię później, ale mogą one być tak dobrze ukryte, że uchodzą potocznej obserwacji. Te same trudności napotkalibyśmy próbując wyłącznie na podstawie objawów zewnętrznych oceniać zaburzenia w kontaktach z innymi ludźmi, w tym również zaburzenia w kontaktach seksualnych. Zawsze są one obecne, ale czasem bardzo trudno je rozpoznać. We wszystkich natomiast nerwicach można, nie znając dokładnie struktury osobowości, wyróżnić dwie cechy charakterystyczne: pewną sztywność reakcji oraz rozbieżność między możliwościami a osiągnięciami.
Obie te cechy wymagają dalszych wyjaśnień. Przez sztywność reakcji rozumiem brak tej giętkości, która umożliwia reagowanie w różny sposób w odmiennych sytuacjach. Człowiek normalny na przykład jest podejrzliwy wtedy, gdy czuje lub widzi ku temu przyczyny; neurotyk natomiast może być podejrzliwy niezależnie od sytuacji, przez cały czas, i może sobie nie zdawać sprawy ze swojego stanu. Człowiek normalny potrafi odróżnić komplementy szczere od nieszczerych; neurotyk tego, nie potrafi lub w ogóle ich nie przyjmuje do wiadomości, niezależnie
od sytuacji. Człowiek normalny może być złośliwy, gdy ktoś bezpodstawnie próbuje mu coś narzucić; neurotyk może reagować złośliwie na wszelkie sugestie, nawet jeśli ma świadomość tego, że są wysuwane w jego własnym interesie. Człowiek normalny może być czasem niezdecydowany w sprawach ważnych i trudnych; neurotyk może być zawsze niezdecydowany.
Ale sztywność reakcji tylko wtedy może świadczyć o nerwicy, gdy odbiega od powszechnych wzorców kulturowych. Sztywna podejrzliwość wobec wszystkiego, co nowe czy nieznane, jest normalnym wzorem reakcji wśród znacznej części chłopów w cywilizacji Zachodu; zaś w klasie drobnomieszczańskiej nacisk na oszczędność uznawany jest za przejaw często spotykanej sztywności.
Podobnie rozbieżność między możliwościami jednostki a jej rzeczywistymi osiągnięciami w życiu może wynikać po prostu z przyczyn zewnętrznych. O nerwicy natomiast świadczy to dopiero wtedy, gdy mimo talentu i sprzyjających zewnętrznych warunków rozwoju człowiek "'jest wciąż nieproduktywny, albo wtedy, gdy mając dane na to, aby czuć się szczęśliwy nie potrafi się cieszyć tym, co ma, czy wtedy wreszcie, gdy piękna kobieta nie czuje się atrakcyjna dla mężczyzn. Innymi słowy, neurotyk ma poczucie, że sam sobie przeszkadza. Jeśli pominiemy czynniki zewnętrzne i rozpatrzymy wewnętrzne czynniki odpowiedzialne za powstanie nerwicy, odnajdziemy jeden podstawowy czynnik wspólny wszystkim nerwicom, a mianowicie pojawienie się lęków i sposobów obrony przed nimi. Choć struktura nerwicy może być bardzo zawiła, to właśnie lęk jest motorem uruchamiającym i u-trzymującym proces nerwicowy. Znaczenie tego stwierdzenia stanie się jasne w następnych rozdziałach, dlatego nie podaję w tym miejscu uzasadniających go przykładów. Ale nawet przyjęcie takiego założenia jako tymczasowego wymaga wyjaśnień.