Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
Wspólnoty tradycyjne integrowały jednostki ludzkie bezpośrednio i osobiście ("twarzą w twarz"), co sprawiało, że spontanicznie ulegały one autorytetom miejscowym, poddawały się presji środowiska, trzymały się monolitycznych wzorów zachowań. Dewiacje były łatwo dostrzegalne i tępione. Współczesne związki, stowarzyszenia i organizacje, w przeciwieństwie do wspólnot tradycyjnych, w przeważającej mierze oparte są na stycznościach rzeczowych, pośrednich, poprzez instytucje społeczne. W następstwie tego jednostki są przynależne do nich tylko "częściowo", w zakresie wykonywanej funkcji i realizowanego celu. Specjalizacja sprawiła, że znalazły się one pod wpływem różnych wartości, często o charakterze ogólnonarodowym i ogólnoludzkim. Na tym tle zanikają tradycyjne autorytety oparte na wieku i doświadczeniu, słabnie lub zanika presja środowiska, kształtują się pluralistyczne wzory zachowań. Specjalizacja ponadto sprawiła, że jednostki ludzkie znalazły się w szerokiej sferze wolności, często "wolności od" (nacisku rodziny, sąsiedztwa, opinii publicznej itd.), a także wolności wyboru w dużym zakresie. Szczególnie godny podkreślenia jest fakt, że wyspecjalizowane grupy tworzą własną "podkulturę" odznaczającą się swoistą hierarchią wartości, systemem norm i wzorów zachowań.
Racjonalizacja dotyczy sposobów myślenia i działania; jest to z jednej strony proces oczyszczenia dawnej mentalności z myślenia i praktyk magicznych, z drugiej zaś proces kształtowania się postawy otwartej na innowacje i działania opartego na wiedzy. W warunkach społeczeństwa tradycyjnego jednostki ludzkie opierały się na doświadczeniu i zastanych wzorach zachowań, nie dopuszczając innowacji. Związek z przyrodą, której praw nie znały, nakazywał im stosowanie różnych praktyk dla pozyskania często magicznie pojmowanych "sił nadnaturalnych". W warunkach upowszechniającego
38 Por. E. Pin: La religion et le passage d'une civilisation preindustrielle a une civilisation industrielle. W: H. Carrier, E. Pin. Essais de sociologie religieuse. Sociologie d'aujourd'hui. Paris 1967 s. 233 n.; por. także F. Zagrodzki. Etyka zawodowa w świetle socjologii - wnioski duszpasterskie. "Materiały Problemowe". Zeszyt Specjalny VII: 1973 nr 2 s. 14-17.
39 J. Marchlewski. Stosunki spoleczno-ekonomiczne na ziemiach polskich zaboru pruskiego. Pisma Wybrane. Warszawa 1952. T. I s. 222.
311
się społeczeństwa miejskiego racjonalizacja myślenia i działania radykalnie zmienia tradycyjną mentalność. Miejsce wiekowego doświadczenia zajmuje wiedza, technika, racjonalny rachunek. Współczesny człowiek kalkuluje, dobiera środki do celu i usprawinia swoje działanie w oparciu o wiedzę sprawdzoną i ogólnoludzką. Wiedza ta pozwala mu na inwencje, odchylanie się od zastanych wzorów zachowań, rozwiązywanie trudnych problemów życiowych. Panując lepiej nad zjawiskami przyrody i tworząc "sztuczny" świat techniki, coraz mniej odczuwa on potrzebę uciekania się do "sił nadnaturalnych"; traci poczucie sacrum.
Wreszcie desakralizacja jest przeciwieństwem sakralizacji. W społeczeństwie tradycyjnym instytucje religijne zintegrowały się z instytucjami świeckimi znajdując w nich "podporę" i jednocześnie wspierając je swoim autorytetem moralnym. Było to zjawisko sakralizacji, czyli instytucjonalnego panowania religii w społeczeństwie i nad społeczeństwem. Współcześnie dokonuje się proces odwrotny, czyli desakralizacja, zwana też sekularyzacją. Przejawia się to w emancypowaniu się struktur "świeckich" spod wpływów instytucji religijnych, oddzielaniu sacrum od profanum, stawianiu celów i zadań ogólnoludzkich, które mogą realizować wszyscy, niezależnie od wyznawanego światopoglądu. Religia poddana jest silnemu procesowi prywatyzacji, co oznacza z jednej strony rozluźnianie się więzi wierzących z instytucjami religijnymi, z drugiej zaś kształtowanie się zindywidualizowanych postaw i zachowań religijnych. Pod wpływem procesu desakralizacji instytucje religijne zmieniają miejsce i funkcje w społeczeństwie globalnym, stając się jednocześnie jego wyspecjalizowanymi subsystemami.