Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.

Wielkiego Nauczyciela spo�ecznego,
kt�rego osobi�cie nie zna�e�, ale o kt�rym wiele s�ysza�e� na
pewno od wychowawc�w swoich.
Kim by�a? Gdy odesz�a od nas na zawsze 31 stycznia 1944
roku m�wiono powszechnie wtedy: �Przesta� bi� dzwon
sumienia spo�ecznego". �By�a sumieniem Polski naszej epoki"
� m�wi� Marian Falski nad grobem � i przez �wiat walki z
krzywd� cz�owieka � przez �wiat walki o jego prawa do �ycia
ludzkiego, do nauki, do o�wiaty przeszed� dreszcz przera�enia.
� Zaleg�a cisza obrachunku wielkiego dzie�a Jej �ycia:
budzenia tego, co ludzkie w cz�owieku i stania na stra�y jego
praw.
Od�y� mi wtedy jasno w pami�ci obraz dnia sp�dzonego u
niej w domu na wsp�lnej pracy. Wybiera�y�my do druku z
robotnika" felietony Stanis�awa Posnera *)
*) Ten zbi�r ukaza� si� w druku w roku 1930 pod tytu�em: Z bliska i z daleka.
�Ksi�garnia Robotnika".
187
(o nim zreszt� p�niej chc� do Ciebie, Kolego, napisa� � by� to
jeden z wielkich przyjaciel Jej my�li i czynu). Panna Stefania,
jak j� powszechnie nazywano, by�a tego dnia specjalnie
wzruszona ch�ci� obudzenia, albo umocnienia pami�ci
charakteru jego pracy, robi�a jak gdyby obrachunek dzie�a jego
�ycia, kt�re teraz zamyka�a w powiedzeniu: �Budzi� sumienie
spo�eczne i wskazywa� drog� � trzeba koniecznie da� t�
ksi��k� m�odzie�y". Obecnie Pa�stwowy Instytut Wydawniczy
wyda� wszystkie pisma Stefanii Sempo�owskiej i te, kt�re
ukaza�y si� za j ej �ycia-i te, kt�rych �wcze�nie drukowa� nie
mo�na by�o � ca�o�� jej prac.
Musisz je sam przeczyta�. Kolego, one powiedz� Ci kim by�a i
dlaczego o niej dzisiaj m�wimy � jako o Wielkim Nauczycielu
spo�ecznym. � Wyszed� ju� tom tego wydawnictwa o �yciu i
dzia�alno�ci Stefanii Sempo�owskiej ze wspomnieniami jej
przyjaci�, wsp�pracownik�w i uczennic, tom obejmuj�cy jej
prace pedagogiczne i o�wiatowe oraz tom publicystyki
spo�ecznej i tom o wi�ziennictwie (nie ukaza� si� tom o
Warszawie). Sempo�owska walczy nieust�pliwie o powszechn�
o�wiat�, co znajduje m. in. wyrazi w jej artyku�ach i pracach
monograficznych. �arliwie prze�ywa r�ne problemy �ycia
spo�ecznego, po�wi�ca im szkice i artyku�y, ale obok o�wiaty
naj�ywszym chyba i najgor�tszym problemem jest sprawa
wi�ziennictwa � tym sprawom po�wi�ca najgor�tsze czyny
swoje i naj�ywsze porywy walki � to staje si� g��wn� tre�ci� jej
�yda.
Przytocz� Ci tutaj. Kolego, kilka urywk�w z tej
188
obecnie wydanej po raz pierwszy, wstrz�saj�cej monografii �W
wi�zieniach".
Zaczyna j� Sempo�owska s�owami O. Wilde'a z �De
Profundis", to jest jej motto do tej pracy. �Wyry j ci� na �cianach
Waszego domu, tak aby�cie mogli odczytywa� w dzie� i w
nocy, w doli i w niedoli, by s�o�ce z�oci�o, a ksi�yc osrebrz�!
s�owa: ^Cokolwiek spotyka bli�niego, mnie spotykam ".
I dalej pisze Sempo�owska: �S�owacki w �Anhellim� m�wi o
dw�ch melancholiach. Jedna zab�jcza, druga tw�rcza: jedna z
mocy jest, druga ze s�abo�ci, pierwsza jest skrzyd�em ludzi
wysokich, druga kamieniem ludzi topi�cych si�. S�dz�, �e to
samo jest z krytycyzmem, z ods�anianiem ran z�a i b�lu. S�abi i
mali zamykaj� oczy i uszy na glos �ycia. L�kaj� si� pozna�
ci�k� i smutn� rzeczywisto��, bo brak im si� do walki ze ziem.
Dla s�abych prawda istniej�cego stanu rzeczy, glos wzywaj�cy
do walki � to kamie� topielca, ci�gn�cy na dno. Godz� si�,
chc�, musz� si� zgodzi� z tym, co jest, uwa�aj� to za
konieczno��, aby m�c �y� spokojnie.
�mia�o�� ods�aniania ran ukrytych p�ynie z wiary w mo�no��
uleczenia, z poczucia sil do pracy, do walki o popraw�, z
pragnienia przy�pieszenia procesu ewolucji.
Silnych najsurowsza, n�jbezwzgl�dniejsza krytyka dzisiejszej
rzeczywisto�ci nie ci�gnie w topiel bezdenn�, lecz niepokoi
dusz�, pcha do czynu. Im z�o wi�ksze, im g��biej si�ga, tym
mocniej silni czuj� konieczno�� walki z nim. Skrzyd�a, unosz�ce
my�li na poziom chwili obecnej, pozwalaj� im z g�ry ogl�da�
szersze horyzonty,
189
widzie�, poznawa� realniej to, co nadchodzi, ni� to mog�
widzie� i rozumie� ludzie patrz�cy z nizin rzeczywisto�ci
dzisiejszej, ludzie, dla kt�rych to, co wczoraj by�o mo�liwym �
wydaje si� mo�liwym wiecznie, co wczoraj by�o koniecznym,
koniecznym zawsze. �ycie stale wskazuje, �e wczorajsza
konieczno�� jest dzi� niemo�liw� do zniesienia, a wczorajsza
niemo�liwo�� jest dzi� nie tylko osi�galn�, ale dla �ycia
niezb�dn�".
Niegdy� w dniach mojej m�odo�ci � us�ysza�am zza mur�w
wi�ziennych krzyk, przeogromny krzyk b�lu cz�owieka
pozbawionego wolno�ci... Urodzonej w niewoli, skutej w powiciu
� wolno�� wyda�a si� najwy�szym dobrem, niezb�dnym do
�ycia, krzywda niewolnego � naj straszniejsz� z krzywd.
Skarga p�yn�ca z wi�zie� zwr�ci�a ku nim my�l moj� i ucho,
czujne na skarg�.
Krzyk ten s�ysza�am odt�d stale przez lat wiele, a� po dzi�
dzie�".