Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
, 1998; van Oppen, Emmelkamp, 2000).
Na podstawie nowych poznawczych teorii zaburzeń obsesyjno-kompulsyj-nych nieco odmienne wersje terapii poznawczo-behawioralnej zaproponowali Salkovskis (Salkovskis, Warwick, 1988; patrz również rozdział siódmy), van Appen i Arntz (1994), Freeston (Freeston, Ladouceur, 1999), Rachman (1988) oraz Whittal i McLean (1999). Salkovskis i Wahl (2001) w napisanym przez siebie rozdziale przedstawili szczegółowo własne poglądy dotyczące terapii poznawczo-behawioralnej obsesji i kompulsji, toteż ograniczymy do absolutnego minimum nasze uwagi na temat tego typu terapii. Warto jednak wymienić kilka elementów terapii poznawczo-behawioralnej, które są wspólne dla poszczególnych protokołów terapeutycznych {treatment protocols). Należą do nich: (1) wyjaśnienie pacjentom specyfiki poznawczego modelu zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego; (2) rozpoznanie u pacjentów błędnych ocen, technik neutralizacji oraz strategii unikania; (3) uczenie poszczególnych pacjentów zachowań ułatwiających im przeciwstawienie się własnym błędnym ocenom i nieprzystosowawczym przekonaniom związanym z obsesjami; (4) przeprowadzanie behawioralnych eksperymentów, włącznie z ERP, by przeciwstawić się nadawaniu nadmiernego znaczenia i katastroficznych interpretacji obsesji; (5) podawanie alternatywnych wyjaśnień uporczywości obsesji; (6) korygowanie dysfunkcjonalnych przekonań kluczowych; (7) ustalenie strategii zapobiegania nawrotom choroby (zob. również Clark, 1999).
Przeprowadzono zbyt mało empirycznych badań z zastosowaniem nowych terapii poznawczo-behawioralnych, aby jednoznacznie stwierdzić, czy rzeczywiście są one bardziej skuteczne od standardowej terapii ERP. W pierwszym opublikowanym studium poświęconym badaniom empirycznym z zastosowaniem terapii poznawczo-behawioralnej opartej na pracach Becka i Emery'ego (1985) oraz Salkovskisa (1985), van Oppen i in. (1995) stwierdzili nieznaczną lub umiarkowaną przewagę terapii poznawczo-behawioralnej nad ERP. Freeston i in. (1997) zauważyli, że w przypadku 77% pacjentów z grupy osób cierpiących na obsesyjne ruminacje po zastosowaniu terapii poznawczo-behawioralnej istotnie zmniejszyło się nasilenie objawów obsesyjno-kompulsyjnych w porównaniu z grupą kontrolną osób z listy oczekujących na terapię. Poprawę wyników potwierdziły również badania kontrolne przeprowadzone 6 miesięcy po zakończeniu terapii. Na podstawie badań przeprowadzonych w grupie pacjentów z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi 0'Connor i in. (1999) stwierdzili, że w leczeniu obsesji pierwotnej sama terapia poznawczo--behawioralna oraz terapia poznawczo-behawioralna zastosowana po terapii farmakologicznej były skuteczne w redukowaniu objawów obsesyjno-kompulsyjnych oraz w zmniejszaniu znaczenia, jakim pacjenci obarczali przekonania dotyczące obsesji.
130 Psychoterapia poznawcza w teorii i w praktyce
Pomimo tych zachęcających wyników kilku badaczy uznało, że uwzględnienie terapii poznawczej w leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych nie zwiększa w istotny sposób efektywności leczenia w porównaniu z zastosowaniem wyłącznie terapii ERP. Według Kozaka (1999) nie potwierdzono istnienia żadnych istotnych różnic w badaniach porównawczych skuteczności terapii ERP i terapii poznawczo-behawioralnej. Stwierdził on, że w wielu z tych projektów nie zastosowano optymalnych procedur ekspozycji, co spowodowało, że w ocenie efektywności terapii nie wykazano przewagi uzupełnionej interwencjami poznawczymi terapii nad ERP. Foa i in. (1998) sugerowali, że pytanie, czy terapia poznawcza zwiększa efektywność ERP, może być bez znaczenia, ponieważ klinicyści rutynowo uwzględniają myślenie dysfunkcyjne, gdy decydują się na zastosowanie terapii ekspozycji. Pomimo tych uwag należy stwierdzić, że wzrost efektywności terapii poznawczo-behawioralnej dzięki obecności w niej składników poznawczych nie został jednoznacznie empirycznie potwierdzony, a jednocześnie w psychoterapii zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych konieczne okazało się zastosowanie technik ERP.
Wnioski końcowe i kierunki dalszych badań