Ludzie pragną czasami się rozstawać, żeby móc tęsknić, czekać i cieszyć się z powrotem.
W ewolucji
gatunku ludzkiego w najrozmaitszy sposób definiowano, co jest odpowiednie dla
kobiety, a co dla mężczyzny — co dowodzi, że różnice pomiÄ™dzy pÅ‚ciami majÄ…
bardziej socjokulturowy niż biologiczny charakter. Ów proces definiowania w
kategoriach kulturowych odpowiadających każdej płci pozycji i ról nazywa się
kulturową dyferencjacją płci, w odróżnieniu od samej dyferencjacji płci, która
określa różnice biologiczne pomiędzy mężczyznami i kobietami.
Te dwa określenia niełatwo jednak od siebie oddzielić, ponieważ większość tego,
co dana populacja traktuje jako ,,naturalne", biologiczne cechy danej pici, jest
zarazem zdefiniowana kulturowo i utrwalona za pomocą sankcji. Jedyną wyraźną
różnicą pomiędzy kobietami i mężczyznami są genetycznie uwarunkowane różnice
hormonalne oraz ich wpływ na rozwój organów płciowych i innych cech
anatomicznych (rozmiary szkieletu, procent tkanki tłuszczowej w organizmie i
umięśnienie). Być może istnieją także inne uwarunkowane genetycznie różnice, ale
nie ma na to jednoznacznych dowodów. Co więcej, nawet te najbardziej
jednoznaczne różnice są lak bardzo oplecione kulturowymi
725
normami i przekonaniami, a także przyporządkowanymi im rolami i zachowaniami w
strukturach społecznych, że zaciera się granica pomiędzy płcią w ujęciu kulturowym a
płcią w ujęciu biologicznym.
Społeczną podstawę definicji płci w sposób dramatyczny ilustrują przypadki, w któ-
rych płeć danej osoby nie jest biologicznie jednoznacznie określona. Na przykład w jed-
nym z badań wykazano, że dzieci, które urodziły się z organami płciowymi obu płci
(zwane hermafrodytami), przejęły kulturowe cechy mężczyzny lub kobiety — postawy,
zachowa- | niÄ… i preferencje seksualne—w zależnoÅ›ci od tego, w jaki sposób
wychowywali je rodzice t (Ellis, 1945; Money, Ehrhardt, 1972). W innym
znamiennym przypadku na pozór normalnie wyglądająca dziewczynka, która miała
zewnętrzne organy płciowe żeńskie i wychowana została tak, jak się wychowuje
dziewczynki, w okresie pokwitania dostała mutacji;
dokładniejsze badanie lekarskie wykazało, że na poziomie chromosomalnym była płci
męskiej. Kiedy ją o tym poinformowano wróciła do domu, zdjęła ubranie dziewczynki i
od razu zaczęła zachowywać się tak jak inni chłopcy" (V. Reynolds, 1976, s. 125).
A zatem z socjologicznego punktu widzenia powinniśmy koncentrować się na tych
kulturowych i społecznych czynnikach, które mają wpływ na pozycje zajmowane przez
kobiety i mężczyzn oraz na wykonywane przez nich role.
Dynamika stratyfikacji płci
Możemy powiedzieć, że system stratyfikacji płci istnieje wówczas, kiedy pozycje
zajmowane przez kobiety i mężczyzn zazwyczaj różnią się między sobą wielkością
dochodów, władzy, prestiżu oraz innych wartościowych dóbr. Od kiedy jakieś
dwanaście do osiemnastu tysięcy lat temu ludzie porzucili zbieractwo i łowiectwo,
stratyfikacja płci istnieje we wszystkich znanych nam społeczeństwach. System ten
faworyzuje mężczyzn, którzy znacznie częściej zajmują takie pozycje i wykonują tego
rodzaju role, które dają im najwięcej władzy, bogactwa i prestiżu. Jak można
wytłumaczyć tę sytuację?
Funkcjonaliści odpowiedzieliby, że podział pracy oparty na zróżnicowaniu płci lepiej
niż wszystkie inne zapewniał przetrwanie społeczeństwom pierwotnym. System nakazu-
jący kobietom zajmowanie się dziećmi i wykonywanie prac domowych, a mężczyznom
opuszczanie obozowisk po to, by polować, a później staczać walki z przeciwnikami, jest
znacznie bardziej skuteczny, a tym samym umożliwia lepsze przystosowanie się do
warunków środowiska. Ponieważ kobiety musiały rodzić dzieci, karmić je piersią i opie-
kować się nimi, to również zajmowanie się domem wydawało się czymś naturalnym,
wypływającym z takich, a nic innych uwarunkowań biologicznych człowieka. Natomiast
mężczyźni nie mogli karmić piersią dziecka i byli przeciętnie o piętnaście do dwudziestu
procent więksi od kobiet, toteż bardziej ,,naturalnym" dla nich zajęciem było
opuszczanie obozowisk po to, by polować, oraz wykonywanie tych wszystkich zadań,
którymi nie mogły się zajmować karmiące i pielęgnujące kobiety. Ten podział pracy nie
tylko przetrwał, ale coraz bardziej się rozprzestrzeniał i umacniał, utrwalając nierówności
pomiędzy płciami.
Uzasadnienie to ma pewne racje, ale tkwi w nim także poważna wada. Po pierwsze,
kobiety w wielu tradycyjnych społeczeństwach wykonują najcięższe prace i
równocześnie wychowują dzieci (Lcnski, Lenski, Nolan, 1991). Od kiedy ludzie porzucili
wędrowny tryb życia oparty na łowiectwie i zbieractwie i zaczęli się osiedlać, nie ma
żadnego powodu, dla którego mężczyźni nie mieliby zajmować się tym samym, co
kobiety, i wykorzystywać swoje uzdolnienia do wychowywania dzieci oraz wykonywania
prac domowych. Po
126
kadra kierownicza i wysokodochodowe wolne zawody). Na przykład w Ameryce
kobiety stanowią 99 procent sekretarek, 93 procent kasjerów, 83 procent nauczycieli w
szkołach i podstawowych, 80 procent bibliotekarzy, 70 procent sprzedawców, 60
procent pracowników opieki społecznej, 36 procent nauczycieli akademickich i
profesorów, 14 procent prawników, sędziów i lekarzy, 5 procent dentystów, nieco
ponad 4 procent inżynierów, 2 procent stolarzy i mniej niż l procent hydraulików
(Ministerstwo Pracy Stanów Zjednoczonych, 1991). To zestawienie mówi samo za
siebie; a jeśli jesteś kobietą, powinnaś zdawać sobie sprawę z tego, że napotkasz wiele
przeszkód, chcąc zdobyć stanowisko w zawodach zdominowanych przez mężczyzn.
Kiedy na dodatek porównamy, które miejsce zajmują zawody zdominowane przez
kobiety w rankingu prestiżu przedstawionym w tabeli 8.3 (z czym związany jest zarówno
poziom władzy, jak i dochodów), oczywisty staje się fakt, że kobiety w Ameryce
znajdujÄ… siÄ™ w znacznie gorszej sytuacji.
Jeszcze gorzej sprawy się mają w dziedzinie polityki. Kobiety zdobyły prawo do
głosowania zaledwie siedemdziesiąt pięć lat temu; zajmują niewiele miejsc w Izbie ,